مآثر معاصر با مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری در مشهد
مآثر معاصر با مرحوم آیة الله العظمی
حاج میرزا حسین فقیه سبزواری
در مشهد
بر اساس پژوهش :
استاد محمد رضا حکیمی در رابطه با شخصیت
مرحوم آیة الله میرزا مهدی اصفهانی
در میان عالمانی که استاد محمد رضا حکیمی نام برده اند ،
فقط دو نفر مرجع تقلید و صاحب رساله بوده اند :
1 – مرحوم آیة الله العظمی میرزا یونس اردبیلی .
2 – مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری .
دورانی که استاد حکیمی از بزرگانش یاد کرده اند ، هنوز مرحوم آیة الله العظمی سید محمد هادی میلانی ، به مشهد نیامده بودند .
حوزه مشهد، به هنگام ورود آمیرزا مهدی اصفهانی
این حوزه، در آن ایام، محل تجمع عالمان و فقیهان و فیلسوفان و عارفان و محدثان و متکلمان گوناگون و ادیبان بزرگ، و طلاب پر استعداد و صاحب روحیه و نشاط فراوان بوده است، آنهم در جوار تجلی مدار خاور انوار، خاستگاه اسرار، روضه رضوانیه، و لمعه رحمانیه، یعنی تربت عرش رتبت رضویه، مضجع مقدس، و مرقد منور فیاض عقول و ارواح، و مربی نفوس و شباح، حضرت حجة الله البالغة، و رحمة الله السابغة، امام أب.لحسن علی بن موسی الرضا المرتضی؛ صلوات الله و الملائکة و الأنبیا و الشهداء، و المؤمنین و المؤمنا، علی روحه الزکی، و جسده الطاهر النقی، أبد الابدین، و دهر الداهرین، و فی الأولین و الآخرین، و حیث لا ینال الیه طماح الکروبیین...
در اینجا که از نجد ولایت، سخن رفت، که به گفته شیخ بهائی (م: 1031 ق): أحادیث نجد لاتمل بتکرار، و روح ناقابل و ناعامل و غافلم، چنان کبوتران آن تربت عرش سای به پرواز در آمد، و طالب استغراق در آن انوار، و غوص در آن اغوار گشت، چنین به دل سیر، که 2 بند، از مسمط رضویه را، با خود زمزمه کنم، و به خوانندگان این اوراق هدیه سازم، به آن امید که برای رضای آن امام همام علیه الصلاه و السلام از این غریق بحر هجران و اهتمام(212)، دعایی کنند و یادی فرمایند، و عرض تذلل و توسل او را - در حیات و ممات - به آن دیار قدس سبوحی، و خاور صبح قدوسی برسانند:
هم، اصول الکون، أنوار التجلی، بحر جود(ی)(213)
و بهم آدم قد نال بتکریم السجود
و بهم لاحت علوم، هی أسرار الوجود
و بهم ترجی نجاة الخلق، فی یوم الورود
سیما ثامنهم، سر نهایات الشهود
و دلیل الکل نحو الذات، فی عین الصفات
باسط الأنوار، فی مجلی المرائی و العکوس
و مرب جوهری، للعقول، و النفوس
و خلیل البیت موسی الطور ادریس الدروس
حشمة الله سلیمان العلی سلطان طوس
و هو فی منظومة الکون غدا شمس الشموس
فباذن الله قد أصبح رب الکائنات(214)
باری، رسیدیم به مشهد مقدس، سالهای 1340 - 1345، که مربی کاملین، معلم کملین، و أقرب الناس - فی زمانه - الی حجة الله المهدی (علیه السلام) و الکتاب المبین، وارد حوزه رضویه می شود، و بجز گفتن یک دوره درس خاج اصول (12 ساله)، با پرداختن به نقد فلسفه و عرفان، و تنقیح معارف الهی و تفکیک تعالیم قرآنی و اوصیایی، از داده های فلسفی و عرفانی، و پیریزی شناخت دقیق و متمایز الهیات الهی و الهیات بشری، خاطرات مناظرات مرو را تجدید می کند، و بنای نظام معارف قرآنی و اوصیایی را به صورتی ابتکاری می آغازد، و راهی را که از سالیانی تا آن هنگام، در میان عالمان مرسوم نبوده است(215)، نشان می دهد، و به محقق مؤسس، معنون می گردد.
در آن سالها - چنانکه اشاره ای گذشت - حوزه علمیه مشهد مقدس رضوی، مملو بوده است از علم و عالمان، و فکر و متفکران، و بحث و بیان و تحقیق و تبیان... و منبرهای تدریس مفتخر، و حوزه های درس منور، به وجود بزرگانی چونان:
- آقا بزرگ حکیم شهیدی.
- حاجی فاضل (حکیم) خراسانی.
- آشیخ اسدالله عارف یزدی.
- آمیرزا مهدی شهیدی (فرزند آقا بزرگ حکیم - مدرس فلسفه).
- آمیرزا محمد آقازاده کفائی (مدرس خارج کفایه، در سطحی بالا).
- حاج آقا حسین قمی (مرجع مجاهد معروف، در واقعه مسجد گوهرشاد، و مدرس خارج فقه).
- حاج شیخ عباس قمی.
- حاج میرزا احمد مدرس یزدی.
- حاج آقا جلال مدرس (خوشنویس).
- آمیرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری اول (مدرس مشهور و بزرگ ادبیات، و مربی فاضلان...).
- آمیرزا محمد باقر مدرس رضوی (پدر استاد سید محمد تقی مدرس رضوی(216)
- شیخ حسن ادیب هروی (مدرس مشهور ادبیات).
- شیخ مجتبی قزوینی خراسانی.
- شیخ هاشم قزوینی خراسانی.
- شیخ محمد کاظم مهدوی دامغانی.
- شیخ غلامحسین محامی بادکوبه ای.
- شیخ محمد حسن بروجردی.
- شیخ محمدرضا کلباسی اصفهانی.
- شیخ محمد نهاوندی (صاحب تفسیر).
- میرزا ابوالقاسم الهی (مدرس فلسفه).
- آشیخ هادی کدکنی (مدرس شفا).
- حاج میرزا احمد کفائی (آقازاده) (فرزند آیة الله العظمی المجاهد، آخوند خراسانی).
- آشیخ عبدالنبی کجوری (مشهور به نقاد فلسفه).
- آشیخ حسنعلی اصفهانی نخودکی (عالم و زاهد و صاحب نفس معروف).
- آشیخ علی اکبر نهاوندی (صاحب تألیفات، و از مشاهیر خراسان آنروز).
- شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری ثانی (مدرس بزرگ و مشهور ادبیات).
- استاد محمد تقی شریعتی مزینانی خراسانی (سقراط خراسان).
- آمیرزا علی اکبر نوقانی (مربی تأثیرگذار بزرگ، و متولی مدرسه نواب).
- حاج شیخ محمود حلبی خراسانی.
- آشیخ مرتضی آشتیانی (عالم بزرگ).
- حاج سید یونس اردبیلی (صاحب رساله).
- آسید حسین حائری.
- حاج میرزا حسین فقیه سبزواری (صاحب رساله).
- آشیخ زین العابدین غیاثی تنکابنی.
- آشیخ سیف الله ایسی (مدرس فلسفه).
- آمیرزا جواد آقا تهرانی (صاحب میزان المطالب و...).
- آشیخ علی اکبر صدر زاده دامغانی.
- حاج شیخ علی نمازی شاهرودی (حافظ قرآن، صاحب مستدرک سفینة البحار در 10 جلد، و مستدرکات علم الرجال در 10 جلد، و آثار دیگر).
- آشیخ حبیب الله گلپایگانی (عالم زاهد معروف).
- آقا سید محمدرضا علم الهدی.
- آقا سید محمود علوی (صاحب تألیفات).
- آقا شیخ غلامحسین تبریزی (عبد خدائی).
- حاج ملا هاشم خراسانی (صاحب منتخب التواریخ).
- آمیرزا حسنعلی مروارید (صاحب التنبیهات حول المبدأ و المعاد).
- حاج شیخ کاظم شاهکوئی.
- حاج سید حسین حجازی (پایین خیابانی).
- حاج سید ابوالحسن حافظیان مشهدی (از بزرگترین صاحب نفسان و استادان کم مانند روزگار، در علوم غریبه و اسرار خفیه).
- حاج شیخ حسین بجستانی (مدرس متون فقهی).
- حاج سید جواد خامنه ای.
- حاج سید هاشم نجف آبادی میردامادی (صاحب تفسیر).
- حاج سید صدرالدین صدر (از مراجع شیعه، که در سالهایی چند که در مشهد مقدس ساکن بودند، از مأنوسین و علاقمندان به میرزای اصفهانی بوده اند).
این بنده ناتوان خدا، با نام مبارک آیة العظمی صدر (پدر دو نور نیر: حاج آقا رضا صدر و امام موسی صدر)، ذکر این عالمان را - در این مقدمه - به پایان می برم. اینان عالمانی بودند که در حوزه رضویه خراسان معاصر میرزا حضور داشتند، و شمار عمده ای در رده شاگردان ایشان در آمدند؛ و همه به مقام علمی و درجات سلوکی و عملی ایشان گردن نهادند، و برخی برای مرجعیت ایشان - پس از مرحوم آقا سید ابوالحسن اصفهانی - کوشش نمودند، که ایشان نپذیرفتند. و اینان خود، از عالمان برجسته و مبرز، و دارای تألیفات و منبرهای تدریس بوده اند.
بیقین، نام بزرگی چند به خاطرم نیامد، و در هنگام نوشتن این مقدمه، مدارک لازم نیز در اختیارم نبود. همچنین، القاب لازم و آثار آنان آورده نشد، و رعایت ترتیب مقامات علمی و عملی و اجتماعی و تاریخی آنان نیز مورد نظر نبود(217). همین اندازه خواستم سیمایی - اگر چه اجمالی و اختصاری - از حوزه آن روز خراسان در نظرها مجسم کنم.
212) در اینجا مراد از اهتمام هم و غم داشتن است.
213) تا آخر، پایان مصرعها با اشباع خوانده می شود.
214) ادبیات و تعهد در اسلام، ص 296 - 309 (چاپ یازدهم).
215) در این راه - یصورتی دیگر - کسانی چند پیشتر گام نهاده و کارهایی کرده اند، مانند کتاب ارجمند کفایة الموحدین، از عالم جلیل و جامع و محقق، سید اسماعیل طبرسی نوری (م: 1320 ق)، رجوع شود - از جمله - به رد مستدل ایشان بر نظر جناب صدرالمتالهین، در مسئله قدم و حدوث عالم، ج 1، ص 305 - 306 (از چاپ 4 جلدی)، و در زمانی پس از آن، عالمانی بزرگ، از جمله، علامه حائری سمنانی، در کتب عظیم حکمت ابو علی سینا.
216) استاد محمد تقی مدرس رضوی، از استادان بسیار با فضل و شریف دوران اخیر بود، مصحح تنسوخ نامه، و آثار حکیم سنائی، و مؤلف کتابی مفصل، درباره زندگانی خواجه نصیرالدین طوسی. در تصحیح تنسوخ نامه اینجانب نیز با وی همکاری داشت.
217) و برای همه طلب تعالی درجات می کنم، و از زندگان پوزش می طلبم. مورخان دقیق و منصف و با سواد و دیندار خراسان و بخصوص مشهد مقدس، همه مسائل را روشنتر از آنچه هست خواهند نشان داد، و سخنان ناروا در حق مکتب دفاع از معارف فوق جبروتی قرآن و اهل بیت (علیه السلام) و اصحاب این مکتب را دفن خواهند نمود؛ و نارواگویان را رسوا خواهند کرد. و هنگامه گرم دفاع از معارف مظلوم و غنا و استقلال آن را گرمتر خواهند داشت. و اهمیت عقل خودبنیاد دینی را در برابر عقل یونانی بنیاد فلسفی و التقاطی پدیدار خواهند ساخت، و ننگ عدم استقلال شناختی و استغنای معارفی را از دامن اسلام و مسلمین خواهند زدود.
منبع :
پایگاه غدیر ، به نقل از کتاب مرام جاودانه ، نوشته استاد محمد رضا حکیمی
http://www.ghadeer.org/Book/869/129982
http://www.ghadeer.org/Book/869/130024
زندگی ، شخصیت ، آثار ، خدمات ، استادان و شاگردان حضرت آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری ( ره ) 1386 - 1309 هجری قمری . مشهد .