موقعیت باغ رضوان در بیوتات رضوی

 

موقعیت باغ رضوان در بیوتات رضوی

 

پیشینه تاریخی و جغرافیایی محل شهادت و دفن حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام و سوابق باغ رضوان

 

پیشینه تاریخی و جغرافیایی محل شهادت و دفن

حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام  و  سوابق باغ رضوان

 

نوشته استاد عزیز الله عطاردی

 

پژوهش و تدوین :

سید محمد فقیه سبزواری

 

1

 

حميد بن قحطبه طائي از کارگذاران بني‏عباس بود، پدرش قحطبة بن شبيب از دعاة بني‏عباس در خراسان به شمار مي‏رفت و بسيار فعال بود، حميد مدت‏ها در طوس حاکم بود و در باغي که به نام او مشهور شده سکونت داشت، اين باغ در بيرون دهکده‏ي سناباد در حومه قصبه نوقان بود و قنات سناباد هم آن را مشروب مي‏کرده است.

 اين باغ اگر چه به نام حميد بن قحطبه مشهور شده ولي متعلق به شخص او نبوده است اين باغ و ساختمان آن يک ارک حکومتي و به دولت تعلق داشته است فرمانداران و حاکمان طوس در آن جا منزل مي‏کرده‏اند و چون آخرين فردي که در اين جا مقيم بوده و در آن جا حکومت مي‏کرده حميد بن قحطبه بوده از اين جهت باغ و قصر به او نسبت داده شده است.

باغ حميد بن قحطبه در حدود يک ميل در يک ميل بوده است و وسعت باغ در آن زمان از فلکه امروز حضرت رضا عليه‏السلام هم بزرگتر بوده، باغي بسيار مجلل و باشکوه که مي‏توانست از خلفاء بني‏عباس پذيرائي کند و وسائل عيش و نوش آنها و کارگذاران عياش آنان را فراهم نمايد از قرائن معلوم مي‏گردد که اين باغ يک قنات اختصاصي هم داشته است.

در وسط اين باغ يک ساختمان بسيار بزرگ بوده که اطاق هاي زيادي با سالن‏هاي مخصوص داشته که در آن جا اجتماعات خصوصي و عمومي تشکيل مي‏شده است، حاکم طوس با عده وعده‏اش در آن جا زندگي مي‏کرده و چون طوس بر سر راه خوارزم و ماوراءالنهر و ترکستان بود اين منطقه از اهميت ويژه‏اي برخوردار بوده و خلفاء همواره يکي از افراد نخبه را در آن جا حاکم مي‏کردند.

از وضع آن ساختمان و چگونگي آن در مصادر، چيزي نيامده و از اخبار و روايات اين چنين پيدا است که ساختمان باغ فرمانداري طوس قديمي بوده و به قبل از اسلام ارتباط داشته است.

در کتب جغرافيائي قديم از ساختمان‏ها و بناهاي عظيمي در [ صفحه 61] طوس ياد شده است که آن‏ها را مربوط به سلسله‏هاي قبل از اسلام دانسته‏اند.

در حديث معروف لوح که در اصول کافي و عيون الاخبار صدوق روايت شده از شهري باستاني در ناحيه طوس خبر مي‏دهد که آن شهر را بنده‏اي صالح ساخته و امام علي بن موسي الرضا عليه‏السلام در آن جا به دست عفريتي به شهادت خواهد رسيد، و اين حديث در ميان محدثان بسيار معروف است و در کتب معتبر نقل شده است.

 اين ساختمان بزرگ زيرزميني و سرداب هائي هم داشته است که در تابستانها از آنها استفاده مي‏شده، و ظاهرا حوضخانه‏اي بزرگ هم در زير ساختمان بوده و قناتي هم در آن جريان داشته است.

 آقاي مهندس ديشيدي از مهندسان عالي مقام آستان قدس رضوي به نگارنده اظهار داشتند:

ما مسير اين قنات را در پشت محراب مسجد گوهرشاد مشاهده کرديم. ايشان اظهار مي‏داشتند هنگامي که پايه‏هاي صحن مبارکه قدس را بر مي‏داشتيم در پشت محراب ايوان مقصوره مسجد گوهرشاد مسير اين قنات را پيدا کرديم و همچنين وقتي که مي‏خواستيم رواق دارالذکر را که در مجاور حرم مطهر است و سابقا به مدرسه علي نقي ميرزا معروف بود بسازيم در هنگام پي کني راه قنات را مشاهده نموديم.

در حديث ابوصلت هروي که شيخ صدوق آن را در عيون الاخبار نقل مي‏کند آمده که امام رضا عليه‏السلام به ابوصلت فرمودند:

 هنگام حفر قبر براي من آبي از مين خواهد جوشيد و ماهي در آن پيدا خواهد شد از اين حديث هم به خوبي معلوم مي‏شود، که در آنجا قناتي و آبي بوده است. ما انشاء الله در تاريخ و جغرافياي مشهد مقدس در اين موضوع باز هم صحبت خواهيم کرد.

 

کتاب تاریخ آستانقدس ، جلد اول ، عزیزالله عطاردی  ، صفحه  61

http://www.boniadhad.ir/lib/3/10/1/3/content-40.html

 

2

 

گورستان غسلگاه ، قتلگاه

و اقدامات مرحوم آیة الله حاج میرزا حسین فقیه سبزواری

برای ساماندهی و تبدیل آن به صحنی بزرگ

اين قبرستان امروز وجود ندارد، ولي در سابق يکي از مقابر معروف در جوار آستانه مقدسه بوده است، تمحل آن در قسمت شمالي بقاع متبرکه که اکنون در مجموعه‏ي فلکه بزرگ قرار دارد و دور آن را نرده‏ي آهني کشيده‏اند، مقبره‏ي مرحوم امين الاسلام فضل بن حسن طبرسي که اکنون در کنار خيابان نوقان قرار دارد و در اين قبرستان بوده است و تنها يادگاري از قبرستان مزبور مي‏باشد.

 در قديم اين قبرستان را غسلگاه مي‏ناميده‏اند و معتقد بوده‏اند امام رضا عليه‏السلام را در اين مکان غسل داده‏اند، و بعد از اين در محاورات به قتلگاه تبديل شده است .

 مؤلف منتخب التواريخ مي‏نويسد:

 از هنگامي که ازبکها در اين محل گروهي را به قتل رسانيده‏اند به اين نام مشهور گرديده است، و از آن زمان به خاطر کشتار مردم مشهد به قتلگاه مشهور شده.

 اما آن که در قديم آن جا را غسلگاه مي‏دانسته‏اند و به اين نام مشهور بوده شايد دور از حقيقت نباشد، زيرا وسعت باغ حميد بن قحطبه که امام را در آن جا به شهادت [ صفحه 361] رسانيده‏اند در حدود يک ميل در يک ميل نوشته‏اند و احتمال مي‏رود که امام را در گوشه‏اي از آن باغ غسل داده باشند و بعد مردم آن جا را به همين نام از يکديگر نقل کرده‏اند.

 قاضي احمد قمي در گلستان هنر گويد:

حضرت امام هشتم و قبله‏ي هفتم مفترض الطاعه واجب العصمه. شهيد خاک خراسان امام طيب و طاهر علي موسي جعفر محمد باقر در سناباد طوس که الحال مشهد مقدس معلي مزکي است در موضعي که اکنون به مدرسه‏ي قدمگاه اشتهار دارد کتابت مصحف نموده‏اند و از وجه هديه‏ي آن اراضي مشهور به غسلگاه که در حوالي روضه‏ي مقدسه‏ي منوره واقع است خريداري کرده وقف فرموده‏اند که مسلمانان را در آن دفن نمايند و آن اراضي در جنب موضع مبارکي است که آن حضرت را در آن جا غسل فرمودند.

 اکنون مسجدي است که مردم در آن جا زيارت و عبادت مي‏کنند، در شهور سنه‏ي ست و ستين و تسع ماة شاه جنت مکان عليين آشيان ابوالبقاء شاه طهماسب حسيني انار الله برهانه و روح روحه مبلغ يک صد تومان تبريزي به مشهد مقدس معلي نزد والد راقم ميرمنشي که در آن اوان وزير شاه‏زاده فردوس آشيان ابوالفتح ابراهيم ميرزا روح الله روحه العزيز بود فرستادند. آن اراضي را ديوار کشيده درگاه و دري بسازند که مردم از آن جا عبور ننمايند و الاغان به درون آن قبرستان نبرند، بسياري از درويشان و علماء و فضلاء در آن مقبره مدفونند و شيخ طبرسي عليه الرحمه و الرضوان از آن جمله است.

مؤلف گويد:

مقصود ابوعلي فضل بن حسن طبرسي معروف به امين الاسلام است که از بزرگان علماء و مفسران شيعه بودند و کتاب معروف مجمع البيان در تفسير قرآن و اعلام الوري از آثار او مي‏باشند و قبر مبارکش اکنون در حاشيه‏ي خياباني که به نام او مشهور شده قرار دارد و يادگاري از اين قبرستان تاريخي و معروف مي‏باشد.

قبرستان قتلگاه به علت مجاور بودن با اماکن متبرکه اهميت داشته است، [ صفحه 362] به طوري که شخصيتهاي بزرگ و مشهور همانند طبرسي را در آن جا به خاک سپرده‏اند، در کتب رجال و تواريخ مربوط به مشهد مقدس و ناحيه طوس از افراد زيادي نام برده شده است که در اين مقبره دفن شده‏اند، و ما انشاء الله در تاريخ مشهد به آن اشاره خواهيم کرد.

در تحولاتي که زمان رضاشاه در مشهد مقدس انجام گرفت و فلکه‏ي سابق طرح‏ريزي شد قبرستان قتلگاه هم تعطيل گرديد و از دفن اموات در آن جلوگيري شد، به طوري که مطلعين اظهار مي‏دارند مقداري از قبرستان داخل فلکه‏ي سابق گرديد و قسمت باقي مانده‏ي آن محصور و ديواري بلند پيرامون آن کشيده شد و به صورت باغي درآمد.

در سالهاي 1308 تا 1312 زمان توليت محمد ولي‏خان اسدي به باغ رضوان معروف گرديد و اين نام را متصديان آن روز آستانه بر اين مکان نهادند و هيچ گونه سابقه‏ي تاريخي ندارد و نگارنده در اطراف اماکن متبرکه به اين نام برخورد نکرده است، محيط قبرستان از طرف مأموران مسطح گرديد و درختاني در آن جا غرس شد و به صورت يک باغ بزرگ درآمد. بعد از آن باغ را در اختيار وزارت فرهنگ آن زمان قرار دادند و فرهنگ خراسان در آن مکان دبستاني به نام دبستان غزالي بنياد نهاد و کودکان در آن جا درس مي‏خواندند، و نگارنده خود مکرر به آن جا رفته بودم و از نزديک آن باغ و دبستان را مشاهده نمودم مخصوصا روزهاي تعطيل که براي گردش به آن جا مي‏رفتم.

در حدود سالهاي 1340 مرحوم حاج ميرزا حسين فقيه سبزواري رحمة الله عليه که از علماي بزرگ و محترم مشهد مقدس بودند تصميم گرفتند اين قبرستان را بار ديگر احيا کنند و براي دفن اموات اختصاص دهند، لذا در اين مورد با مقامات آستان قدس مذاکره کردند و رضايت اولياء آستانه‏ي مقدسه را جلب نمودند و با قرار دادي که با آستان قدس بستند کار را شروع کردند.

طرحي بزرگ به صورت يک صحن تهيه شد و به نام صحن رضوان پايه‏ريزي گرديد نقشه‏ي آن مانند صحن نو و صحن کهنه ترسيم گرديد، در طبقه‏ي اول حجرات متعددي براي [ صفحه 363] دفن اموات در نظر گرفته شد و طبقه‏ي دوم نيز براي طلاب علوم دينيه اختصاص يافت، و در چهار طرف يک ايوان بلند در وسط مانند ايوان‏هاي صحن کهنه ساخته شد و بناي اصلي آن پايان يافت.

حجره‏هاي طبقه‏ي زير را به ثروتمندان و متمکنين واگذار کردند، آن‏ها با خرج خود حجره‏ها را ساختند، در وسط صحن هم قبرهاي چند طبقه ساختند و اموات را در آن جا دفن مي‏کردند، مقبره‏ي باغ رضوان در همه جا مشهور شد و توانگران يکي پس از ديگري آمدند و تمام حجره‏ها را گرفتند و براي خود و خانواده‏هايشان مقبره‏ي اختصاصي تهيه نمودند و نام خود را هم بالاي حجره‏ها نوشتند.

يکي از توانگران مقيم مشهد را مي‏شناختم که براي خود در باغ رضوان حجره‏اي گرفته بود و آن را با آئينه‏هاي رنگارنگ تزئين کرده و با نقش و نگار آراسته بود، فرشهاي زيبا در آن پهن نموده و چراغهاي مخصوصي نصب کرده بود، يک شخصي را هم معين کرده بود که در آن جا صبح و عصر قرآن تلاوت کند، و خودش هم گاهي مي‏رفت و در کنار قبر آينده‏اش مي‏نشست.

بعد از چندي درگذشت و او را در همين حجره دفن کردند، اين مرد با مکنت و قدرتي که داشت هيچ کار خيري در زندگي خود انجام نداد و اکنون يک اثر نيک از وي نيست، او مبالغي صرف ساختن مقبره‏ي خود کرد و آن را با نقش و نگار بياراست ولي در سال 1354 عبدالعظيم وليان نيابت توليت وقت در هنگام احداث فلکه‏ي بزرگ باغ رضوان را هم خراب کرد و مقبره‏ي مجلل او هم تخريب شد.

 

کتاب تاریخ آستانقدس رضوی / ج  1  / صفحه  361

عزیز الله عطاردی

 

http://www.boniadhad.ir/lib/3/10/1/3/content-187.html#

 

 

لینک مقاله های مرتبط با باغ رضوان

 

موقعیت باغ رضوان در مجموعه بیوتات رضوی

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7519

 

باغ رضوان ، آخرین تکیه گاه بکتاشیان ، در گفتگو با استاد غلامرضا جلالی

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7493

 

مزار شیخ طبرسی ، در جوار باغ رضوان

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7491

 

باغ رضوان ، 2  مدرسه بود که مرحوم آیة الله فقیه سبزواری ساخته بود

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7489

 

باغ رضوان ، قرارگاه مؤسّس مکتب عرفانی مشهد

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7487

 

مرحوم آیة الله حاج سید جواد فقیه سبزواری

مدیر و مدرّس مدرسه علمیّه باغ رضوان

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7485

 

برخی از چهره های نامدار مدرسه علمیّه باغ رضوان مشهد

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7477

 

پشت ضلع شمالی باغ رضوان

چهارشنبه بازاری با سابقه تاریخی

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7474

 

پیشینه باغ رضوان ، نقد یک عکس قدیمی از

 گورستان قتلگاه مشهد (صحن رضوان کنونی)

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7472

 

باز سازی قبر سبز در باغ رضوان ،

به دستور مرحوم آیة الله فقیه سبزواری

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7466

 

مغتسل الرضا ، قتلگاه و مقبره شیخ طبرسی ،

 در پیشینه باغ رضوان . نوشته استاد شانه چی

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7463

 

باغ رضوان مشهد ، ادوار مختلف و سابقه و تاریخ تحولات

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7461

 

تکیه و درویشان بکتاشی ، در پیشینه باغ رضوان

نوشته استاد رضا نقدی

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7459

 

باغ رضوان ، یادگار قتلگاه ، غسلگاه ،

قدمگاه و سجده گاه امام رضا علیه السلام

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7457

 

باغ رضوان ، در جغرافیای محله های مشهد ، نوشته استاد تقی بینش

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7455

 

احداث مدرسه علمیّه  " سبزواریّه " ، در جوار باغ رضوان ،

 از خدمات مرحوم آیة الله فقیه سبزواری به حوزه علمیه مشهد

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7453

 

یادی از " باغ رضوان " ،  در مقاله ای توصیفی از

استاد دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی ،

ازشاگردان مرحوم آیة الله فقیه سبزواری

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7449

 

باغ رضوان ، محل اقامه جماعت ، تدریس

 و سخنرانی آیة الله حجت هاشمی خراسانی

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7444

 

احداث باغ ( صحن ) رضوان ،

خدمتی بزرگ از مرحوم آیة الله فقیه سبزواری

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7439

 

پیشینه تاریخی و جغرافیایی منطقه شهادت و دفن

حضرت علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام و سوابق باغ رضوان

https://t.me/faghih_e_sabzevari/7522

 

موقعیت سابق باغ رضوان ، یکی از یادگارهای مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری

 

موقعیت سابق باغ رضوان ، یکی از یادگارهای مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری

 

برای دیدن نمای بزرگتر ، روی عکس کلیک کنید

 

هم اکنون ، باغ رضوان با عنوان صحن رضوان ، درون بیوتات رضوی قرار گرفته و مزار شریف مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری و آیة الله العظمی حاج شیخ محمد تقی آملی در کنار مقبره مرحوم شیخ طبرسی در صحن رضوان در شمال بیوتات رضوی در کنار بست طبرسی قرار گرفته است .