قبرستان قتلگاه یا غسلگاه مشهد کجاست؟

 

 

قبرستان قتلگاه یا غسلگاه مشهد کجاست؟

 

مجید برزگر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در زمان های گذشته و تا قبل از تاسیس بلدیه (شهرداری)در شهرهای بزرگ،هر محله ای قبرستان مخصوص به خود را داشت که مردم آن محله مرده های خود را در آن دفن می کردند. با پیشرفت شهرها و شهرنشینی و افزایش جمعیت و تاسیس شهرداری به خصوص از زمان رضا شاه پهلوی، دفن مردگان فقط در قبرستان عمومی شهرها انجام گرفت و قبرستان های محله ها برچیده شدند.مشهد یکی از بزرگ ترین شهرهای زیارتی دنیاست که از گذشته های دور  زائرینی داشته که برای زیارت امام رضا (ع) به این شهر می‌آمدند. این شهر قدیمی و تاریخی، قبرستان‌های  تاریخی هم دارد که بعضی از آنها قدمتی 1200 ساله دارند. از جمله قبرستان های قدیمی شهر مشهد، می توان از قبرستان های قتلگاه یا غسلگاه (که مفصلا توضیح داده خواهد شد)، قبرستان میر (در شرق محله قدیمی نوغان که در حال حاضر انباری متعلق به آموزش و پرورش و فضای سبز شهرداری شده)، قبرستان گلشور (در محله طلاب که در حال حاضر فضای سبز و پارک امت است) نام برد که در حال حاضر دیگر وجود ندارند. 

با بسته شدن قبرستان های محله ها، قبرستان گلشور در محله طلاب مشهد، قبرستان عمومی آن شهر شد. علت نامگذاری گلشور به سبب غسالخانه‌ای بود که مردم محلی به جای مرده شور خانه، به آن می گفتند گل شور .  این قبرستان تا سال 1355 که بهشت رضا آماده شد، قبرستان عمومی شهر بود و پس از آن متروکه شد و در حال حاضر تبدیل به فضای سبز شده و به نام پارک امت شناخته می شود.قبرستان قتلگاه یا غسلگاه، قبرستانی است به قدمت تاریخ که در آن افراد سرشناس و نام آشنا و همچنین افرادی که مانند امامشان غریب و نا آشنا بودند، آرامیده  اند؛ از مشهدی گرفته تا زائرینی که در مشهد فوت کرده‌اند یا شوق خاکسپاری در کنار حرم امام هشتم را داشته اند. 

قبرستان قتلگاه یا غسلگاه یکی از قبرستان های شهر مشهد بود که در ضلع شمالی آستان قدس رضوی قرار داشت. علت نام گذاری آن به قبرستان غسلگاه  این بوده که امام رضا در این مکان غسل داده شده اند. این مکان در اصل جزیی از باغ حمید ابن قحطبه بوده که امام رضا (ع) هنگام ورود به سناباد در آنجا ساکن شدند. اعتماد السلطنه، وزیر ناصرالدین شاه قاجار،  می نویسد که در وسط قبرستان قتلگاه، خانه ای است معروف به تکیه بکتاشی ها که می گویند در اصل همان خانه حمید ابن قحطبه بوده که حضرت در آن منزل داشته. بنا بر روایت ها زمین غسلگاه را امام(ع) از محل اجرت کتابت قرآن خریده و وقف بر قبور مسلمانان کرده بودند. اما روایت دوم درباره وجه تسمیه قبرستان قتلگاه آنگونه که در کتاب منتخب التواریخ محمد هاشم ابن محمد علی الخراسانی آمده، قتل عام مردم مشهد توسط ازبک ها در زمان عبدالمومن خان ازبک در سال 997 قمری بوده. در آن زمان شهر در محاصره عبدالمومن خان،پسر عبداله خان ازبک قرار گرفته بود و تیری از سوی مردم به سویش پرتاب می شود و او را خشمگین  می کند، چندان که دستور قتل عام می دهد. نوشته اند که کشتار به حدی وسیع بوده که از حرم خون جاری شده بوده و در عالم آرای عباسی و منتخب التواریخ بدان اشاره شده است.

هنوز اگر بفشارند خاک مشهد را سفینه از شط خون تا به کربلا برود

این قبرستان تا زمان رضا شاه دایر بوده و پس از آن تعطیل شد و اجازه دفن در این قبرستان داده نشد. در سال های 1308-1309 در زمان نیابت و تولیت محمد ولی خان اسدی به دلیل ساخت و توسعه حرم، نخستین میدان یا به قول مشهدی ها فلکه حضرت و خیابان کشی اطراف آن انجام شد که باعث تخریب قبرستان قتلگاه شد و قسمتی از آن در فلکه حضرت قرار گرفت و بقیه قبرستان را هم دیوار و نرده کشیدند و مسطح کردند و درختان زیادی در آن کاشتند و به صورت باغ بزرگی در آمد و معروف شد به باغ رضوان که البته این نام سابقه تاریخی ندارد و صرفا چون توسط متصدیان آستان به این نام خوانده می شد، معروف شد به باغ رضوان. بعد از احداث این باغ ، آن را به وزارت فرهنگ دادند که وزارت فرهنگ هم در آنجا دبستان غزالی را تاسیس کرد. در سال 1330 حاج میرزا فقیه سبزواری، با توافق و رضایت تولیت آستان قدس، دوباره این قبرستان را زنده کرد و طرحی بزرگ مانند صحن حرم  ساخت به نام صحن رضوان که در آن مدرسه ای برای طلاب و حجره هایی برای دفن خانوادگی و افراد ثروتمند بود و در میان صحن هم قبرهای چند طبقه برای دفن دیگر مردگان در نظر گرفت.  در سال 1353 و در زمان تولیت عبدالعظیم ولیان، باز حرم گسترش یافت و با احداث فلکه بزرگ تر این باغ هم خراب شد. تنها یادگار از این قبرستان قدیمی، مقبره طبرسی است که در حال حاضر در ضلع شمالی حرم در ابتدای خیابان طبرسی قرار دارد. مقبره طبرسی در زمان توسعه حرم و طرح زیر گذر سال 1370 با تزریق بتن در اطراف آن 200 متر جابه جا شده و در محل فعلی قرار گرفته است.

 

http://www.nasle-farda.ir/newspaper/BlockPrint/70206

 

تصاویری از سابقه پیشین باغ رضوان

 

تصاویری از سابقه پیشین باغ رضوان

منظره هایی از موقعیت باغ رضوان پیش از ان که اقدام به بنای باغ رضوان توسط مرحوم آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری شود . پیش از اینها ، باغ حمیدبن قحطبه بوده ، بعدا حضرت رضا بخشی از آن را می خرند و وقف می کنند . سپس نان غسلگاه به خود می گیرد و سپس به دلیل دفن کشته ها به قتلگاه معروف می شود و سپس بصورت باغ رضوان در می آید و بعد تخریب می شود ودر جریان توسعه حرم داخل بیوتات رضوی می شود با عنوان صحن رضوان .

عکس بالا ، فلکه قدیم حضرتی و روبروی باغ رضوان است

قصه‌اي کهن از يک قبرستان قديمي در مشهد ، باغ رضوان سابق و صحن رضوان فعلی

 

قصه‌اي کهن از يک قبرستان قديمي در مشهد ، باغ رضوان سابق و صحن رضوان فعلی

 

 عبدالله قاجار، عکاس بنام و مشهور عصر قاجاريان، با عکسي مربوط به يک قرن پيش که از حوالي حرم مطهر ميهمان چشم‌هاي‌مان کرده، ما را به سال‌هاي دور و درازي مي‌برد که حکايتي طولاني در دل دارد. به قبرستاني کهنه که شايد نامش را از اهالي قديمي محله‌هاي خيابان طبرسي شنيده باشيد؛ قبرستان قتلگاه.
اين قبرستان، امروز وجود ندارد ولي در سابق از مقابر معروف مجاور آستان مقدس رضوي بوده است. محل آن در قسمت شمالي بقاع متبرکه بوده و تا دهه‌ي پنجاه نيز در محدوده‌ي فلکه‌ي بزرگ حضرت قرار داشته است و دور آن را نرده‌ي آهني کشيده بودند. اکنون با کمي دقت مي‌توان ديد که مقبره‌ي مرحوم امين‌الاسلام، فضل‌بن‌حسن طبرسي در اين قبرستان بوده و حالا در کنار خيابان نوقان قرار دارد. اين مقبره را بايد تنها يادگار بدانيم از قبرستاني که نامش را برديم.
در قديم اين قبرستان را غسلگاه مي‌ناميده‌اند و معتقد بوده‌اند امام رضا(ع) را در اين مکان غسل داده‌اند و بعد از اين در محاورات عوام به قتلگاه تبديل شده است. جالب است که مؤلف منتخب‌التواريخ نيز در اين باره نوشته است: «از هنگامي که ازبک‌ها در اين محل گروهي را به قتل رسانيده‌اند اين مکان به اين نام مشهور شده و از آن زمان به خاطر کشتار مردم مشهد به قتلگاه نام گرفته است.»

اما آن‌که در قديم آنجا را غسلگاه مي‌دانسته‌اند و به اين نام شهره بوده شايد دور از حقيقت نباشد. چراکه وسعت باغ حميدبن قحطبه که امام را در آن‌جا به شهادت رسانيده‌اند حدود يک ميل در يک ميل نوشته‌ شده و احتمال مي‌رود امام را در گوشه‌اي از آن باغ غسل داده باشند و بعد مردم، آن‌جا را به همين نام از يک‌ديگر نقل کرده‌اند.
قبرستان قتلگاه به علت مجاورت با اماکن متبرکه اهميت زياد دارد. طوري‌که شخصيت‌هاي بزرگ و مشهوري مانند طبرسي را در آن‌ به خاک سپرده‌اند. در کتب رجال و تواريخ مربوط به مشهد مقدس و ناحيه‌ي طوس، از افراد زيادي نام برده شده که در اين مقبره دفن شده‌اند.
اما درباره اين‌که چرا اکنون از اين قبرستان اثري نيست؛ بايد گفت در تحولاتي که زمان رضاشاه پهلوي در مشهد مقدس انجام و فلکه‌ي سابق طرح‌ريزي شد، قبرستان قتلگاه را تعطيل کردند و از دفن اموات در آن جلوگيري نمودند. طوري‌که مطلعان اظهار مي‌کنند مقداري از قبرستان در داخل فلکه‌ي حضرت سابق قرار گرفته بود و قسمت باقي‌مانده‌اش محصور شده و ديواري بلند پيرامونش کشيده شد و به صورت باغي درآمد که در سال‌هاي 1308 تا 1312 يعني زمان توليت محمد ولي‌خان اسدي به باغ رضوان معروف شد. اين نام را متصديان آن روزِ آستانه بر اين مکان نهادند و هيچ‌ سابقه‌ي تاريخي ندارد.

اين عکس قبرستان، از عبدالله قاجار و متعلق به سال 1271 هجري خورشيدي است. عکس‌هاي ديگري نيز از اين قبرستان و باغ رضوان، در مرکز اسناد آستان قدس رضوي موجود است که علاقه‌مندان مي‌توانند با مراجعه به مرکز اسناد واقع در بنياد پژوهش‌هاي آستان قدس رضوي(جنب ورودي شيخ طبرسي) آن‌ها را مشاهده کنند.

 

http://www.khorasannews.com/PrintOnlineNews.aspx?id=1616936

 

قبرستان قتلگاه یا باغ رضوان

 

قبرستان قتلگاه یا باغ رضوان

اين قبرستان امروز وجود ندارد، ولي در سابق يکي از مقابر معروف در جوار آستانه مقدسه بوده است، محل آن در قسمت شمالي بقاع متبرکه که اکنون در مجموعه‏ ي فلکه بزرگ قرار دارد و دور آن را نرده‏ ي آهني کشيده‏ اند، مقبره‏ ي مرحوم امين الاسلام فضل بن حسن طبرسي که اکنون در کنار خيابان نوقان قرار دارد و در اين قبرستان بوده است و تنها يادگاري از قبرستان مزبور مي‏باشد.

در قديم اين قبرستان را غسلگاه مي‏ناميده‏اند و معتقد بوده ‏اند امام رضا عليه ‏السلام را در اين مکان غسل داده‏ اند، و بعد از اين در محاورات به قتلگاه تبديل شده است، مؤلف منتخب التواريخ مي‏نويسد: از هنگامي که ازبکها در اين محل گروهي را به قتل رسانيده‏ اند به اين نام مشهور گرديده است، و از آن زمان به خاطر کشتار مردم مشهد به قتلگاه مشهور شده. اما آن که در قديم آن جا را غسلگاه مي‏دانسته‏ اند و .....

ادامه نوشته