قبرستان قتلگاه یا باغ رضوان

اين قبرستان امروز وجود ندارد، ولي در سابق يکي از مقابر معروف در جوار آستانه مقدسه بوده است، محل آن در قسمت شمالي بقاع متبرکه که اکنون در مجموعه‏ ي فلکه بزرگ قرار دارد و دور آن را نرده‏ ي آهني کشيده‏ اند، مقبره‏ ي مرحوم امين الاسلام فضل بن حسن طبرسي که اکنون در کنار خيابان نوقان قرار دارد و در اين قبرستان بوده است و تنها يادگاري از قبرستان مزبور مي‏باشد.

در قديم اين قبرستان را غسلگاه مي‏ناميده‏اند و معتقد بوده ‏اند امام رضا عليه ‏السلام را در اين مکان غسل داده‏ اند، و بعد از اين در محاورات به قتلگاه تبديل شده است، مؤلف منتخب التواريخ مي‏نويسد: از هنگامي که ازبکها در اين محل گروهي را به قتل رسانيده‏ اند به اين نام مشهور گرديده است، و از آن زمان به خاطر کشتار مردم مشهد به قتلگاه مشهور شده. اما آن که در قديم آن جا را غسلگاه مي‏دانسته‏ اند و به اين نام مشهور بوده شايد دور از حقيقت نباشد، زيرا وسعت باغ حميد بن قحطبه که امام را در آن جا به شهادت [ صفحه 361] رسانيده‏ اند در حدود يک ميل در يک ميل نوشته‏ اند و احتمال مي‏رود که امام را در گوشه‏ اي از آن باغ غسل داده باشند و بعد مردم آن جا را به همين نام از يکديگر نقل کرده ‏اند. قاضي احمد قمي در گلستان هنر گويد: حضرت امام هشتم و قبله‏ ي هفتم مفترض الطاعه واجب العصمه. شهيد خاک خراسان امام طيب و طاهر علي موسي جعفر محمد باقر در سناباد طوس که الحال مشهد مقدس معلي مزکي است در موضعي که اکنون به مدرسه‏ ي قدمگاه اشتهار دارد کتابت مصحف نموده‏ اند و از وجه هديه‏ ي آن اراضي مشهور به غسلگاه که در حوالي روضه‏ ي مقدسه‏ ي منوره واقع است خريداري کرده وقف فرموده‏ اند که مسلمانان را در آن دفن نمايند و آن اراضي در جنب موضع مبارکي است که آن حضرت را در آن جا غسل فرمودند. اکنون مسجدي است که مردم در آن جا زيارت و عبادت مي‏کنند، در شهور سنه‏ ي ست و ستين و تسع ماة شاه جنت مکان عليين آشيان ابوالبقاء شاه طهماسب حسيني انار الله برهانه و روح روحه مبلغ يک صد تومان تبريزي به مشهد مقدس معلي نزد والد راقم ميرمنشي که در آن اوان وزير شاه‏زاده فردوس آشيان ابوالفتح ابراهيم ميرزا روح الله روحه العزيز بود فرستادند. آن اراضي را ديوار کشيده درگاه و دري بسازند که مردم از آن جا عبور ننمايند و الاغان به درون آن قبرستان نبرند،

بسياري از درويشان و علماء و فضلاء در آن مقبره مدفونند و شيخ طبرسي عليه الرحمه و الرضوان از آن جمله است. مؤلف گويد: مقصود ابوعلي فضل بن حسن طبرسي معروف به امين الاسلام است که از بزرگان علماء و مفسران شيعه بودند و کتاب معروف مجمع البيان در تفسير قرآن و اعلام الوري از آثار او مي‏باشند و قبر مبارکش اکنون در حاشيه‏ ي خياباني که به نام او مشهور شده قرار دارد و يادگاري از اين قبرستان تاريخي و معروف مي‏باشد.

قبرستان قتلگاه به علت مجاور بودن با اماکن متبرکه اهميت داشته است، [ صفحه 362] به طوري که شخصيتهاي بزرگ و مشهور همانند طبرسي را در آن جا به خاک سپرده‏اند، در کتب رجال و تواريخ مربوط به مشهد مقدس و ناحيه طوس از افراد زيادي نام برده شده است که در اين مقبره دفن شده‏اند، و ما انشاء الله در تاريخ مشهد به آن اشاره خواهيم کرد. در تحولاتي که زمان رضاشاه در مشهد مقدس انجام گرفت و فلکه‏ ي سابق طرح‏ريزي شد قبرستان قتلگاه هم تعطيل گرديد و از دفن اموات در آن جلوگيري شد، به طوري که مطلعين اظهار مي‏دارند مقداري از قبرستان داخل فلکه‏ ي سابق گرديد و قسمت باقي مانده‏ي آن محصور و ديواري بلند پيرامون آن کشيده شد و به صورت باغي درآمد.

در سالهاي 1308 تا 1312 زمان توليت محمد ولي‏خان اسدي به باغ رضوان معروف گرديد و اين نام را متصديان آن روز آستانه بر اين مکان نهادند و هيچ گونه سابقه‏ ي تاريخي ندارد و نگارنده در اطراف اماکن متبرکه به اين نام برخورد نکرده است، محيط قبرستان از طرف مأموران مسطح گرديد و درختاني در آن جا غرس شد و به صورت يک باغ بزرگ درآمد. بعد از آن باغ را در اختيار وزارت فرهنگ آن زمان قرار دادند و فرهنگ خراسان در آن مکان دبستاني به نام دبستان غزالي بنياد نهاد و کودکان در آن جا درس مي‏خواندند، و نگارنده خود مکرر به آن جا رفته بودم و از نزديک آن باغ و دبستان را مشاهده نمودم مخصوصا روزهاي تعطيل که براي گردش به آن جا مي‏رفتم.

در حدود سالهاي 1340 مرحوم حاج ميرزا حسين فقيه سبزواري رحمة الله عليه که از علماي بزرگ و محترم مشهد مقدس بودند تصميم گرفتند اين قبرستان را بار ديگر احيا کنند و براي دفن اموات اختصاص دهند، لذا در اين مورد با مقامات آستان قدس مذاکره کردند و رضايت اولياء آستانه‏ ي مقدسه را جلب نمودند و با قرار دادي که با آستان قدس بستند کار را شروع کردند. طرحي بزرگ به صورت يک صحن تهيه شد و به نام صحن رضوان پايه‏ ريزي گرديد نقشه‏ ي آن مانند صحن نو و صحن کهنه ترسيم گرديد، در طبقه‏ ي اول حجرات متعددي براي [ صفحه 363] دفن اموات در نظر گرفته شد و طبقه‏ ي دوم نيز براي طلاب علوم دينيه اختصاص يافت، و در چهار طرف يک ايوان بلند در وسط مانند ايوان‏هاي صحن کهنه ساخته شد و بناي اصلي آن پايان يافت. حجره‏ هاي طبقه‏ ي زير را به ثروتمندان و متمکنين واگذار کردند، آن‏ها با خرج خود حجره‏ ها را ساختند، در وسط صحن هم قبرهاي چند طبقه ساختند و اموات را در آن جا دفن مي‏کردند، مقبره‏ ي باغ رضوان در همه جا مشهور شد و توانگران يکي پس از ديگري آمدند و تمام حجره‏ ها را گرفتند و براي خود و خانواده‏ هايشان مقبره‏ ي اختصاصي تهيه نمودند و نام خود را هم بالاي حجره‏ ها نوشتند.

يکي از توانگران مقيم مشهد را مي‏شناختم که براي خود در باغ رضوان حجره ‏اي گرفته بود و آن را با آئينه‏ هاي رنگارنگ تزئين کرده و با نقش و نگار آراسته بود، فرشهاي زيبا در آن پهن نموده و چراغهاي مخصوصي نصب کرده بود، يک شخصي را هم معين کرده بود که در آن جا صبح و عصر قرآن تلاوت کند، و خودش هم گاهي مي‏رفت و در کنار قبر آينده ‏اش مي‏نشست. بعد از چندي درگذشت و او را در همين حجره دفن کردند، اين مرد با مکنت و قدرتي که داشت هيچ کار خيري در زندگي خود انجام نداد و اکنون يک اثر نيک از وي نيست، او مبالغي صرف ساختن مقبره‏ ي خود کرد و آن را با نقش و نگار بياراست ولي در سال 1354 عبدالعظيم وليان نيابت توليت وقت در هنگام احداث فلکه ‏ي بزرگ باغ رضوان را هم خراب کرد و مقبره ‏ي مجلل او هم تخريب شد.

http://www.akhlagh.net/lib/3/10/1/3/content-187.html#