افتخار الحکماء طالقانی ، از مآثر معاصر با میرزا موسی و استاد آیة الله میرزا حسین فقیه سبزواری
افتخار الحکماء طالقانی ، شاگرد حاج ملا هادی سبزواری ،
از مآثر معاصر با میرزا موسی
و استاد آیة الله میرزا حسین فقیه سبزواری
افتخار الحکماء طالقانی
«مرحوم میرزا اسماعیل مـلقب بـه افـتخار الحکماء طالقانی پس از تحصیل علوم ادبیه و ریاضیه و طب و منقول و معقول در سنهء 1286 هجری از طالقان به سبزوار آمـده و مدت سه سال از محضر درس معقول حاج ملاهادی اسرار استفاده نموده و پس از فوت اسرار دو سـال دیگر از محضر آخوند مـلا مـحمد فرزند حاجی اسرار استفاده برده و بعد از مطب و مدرسی دائر و عموم مردم سبزوار تا سنهء 1348 قمری صبح از طب ؛ و طلاب عصر از تدریس و تعلیم ایشان بهرهور میگردیدهاند» انتهی کلامه1
نگارنده مرحوم افتخار الحکماء را در زمان کـودکی که به دبستان می رفتم دیده بودم.اگرچه کتاب شرح زندگانی اسرار ، سنه فوت او را 1348 قمری نوشته اند ولی از اشعاری که برای ماده تاریخ ارتحال او در دست است 1345 دانسته میشود.
چونکه از دارفنا کرد رحیل
افتخار الحـکما،اسـماعیل
بهر تاریخ وفاتش گفتم
«ای دو صد حیف از این شخص جلیل»
1345 ه.ق
صاحب ترجمه در شعبان 1310 هجری قمری از جانب ناصر الدین شاه قاجار به لقب «افتخار الحکماء» ملقب گردید و تا چند سال قبل کـه مـن هنوز در سبزوار سکونت داشتم فرمان شاه قاجار بر سر مزار افتخار موجود بود.
کوچه افتخار در سبزوار واقع در خیابان بیهق روبروی مسجد پامنار بنام او معروف است و منزل و مطب و مدرس او در هـمان کـوچه واقع و سابق مشتمل بر بیرونی و اندرونی بود اخیرا همان منزل را بنابر وصیت او وعیالش که فرزندی نداشتند بر عزاداری امام سوم شیعیان مولانا و مولی الکونین امام حسین علیه السلام وقـف نـمودند.
(1)-آقـای حاج شیخ ولی اللّه اسراری:شرح زنـدگانی اسـرار،چـاپ سبزوار.
افتخار الحکماء گاهی طبع خویش نیز میآزمود.از جمله آثار شعری او رثائی است که در سال 1313 هجری قمری در مرگ ناصر الدین شـاه قـاجار سـروده است.
شاهنشه دین پناه خاقان سعید
شه نـاصر دیـن ظل خداوند مجید
آن شاه که در سلطنت پنحه سال
جز رأفت و معدلت کس از وی نشنید
با بخت جوان به حکم تـقدیر،
چـو عـمر سال هفتم ز عشر میشوم رسید
در صحن مزار حضرت عبد العـظیم
جائی که مبر است ز هر زشت و پلید
در جمعه و هفده ز ذی قعد حرام
روزی که خدای خواندنش یوم العبید
در سیصد و سـیزده پس از سـال هـزار
با تیر جفای ظالمی گشت شهید
الحق چشم عموم اهل ایـران
در واقـعهء مصیبتش خون گریید
تا غرقهء رحمت است آن شاه کهن
منصور مظفر بود این شاه جدید
مـرحوم افـتخار الحـکماء از شاگران طراز اول مرحوم حاج ملاهادی حکیم سبزواری (1289-2121 ه.ق) بشمار است و خود او نیز از شـاگردان فـاضل و عـالم ، خاصه در فن حکمت ، تربیت فرمود از آن جمله ، بنام دو تن از شاگردان او ذیلا اشاره میشود:
1- مـرحوم حـاج سـید عبد اللّه برهان فرزند میرزا حسن بن میرزا عبد الرحیم، متولد 1305 هجری قمری.کـه عـلاوه بر مراتب علمی و تبحر در فقه و اصول و حکمت و حدیث و تفسیر،از اساتید سخن و در وعظ و بـیان خـطابه کـم نظیر بود و در سرودن اشعار ذوقی سرشار داشت.خود و پدر و جدش از ائمه جماعت در مسجد پا منار سـبزوار کـه از قدیمی ترین بناهای اسلامی است امامت داشتهاند.
برهان بعد از مرگ مرحوم حاج میرزا عـلیرضا افـقهی امـامت مسجد مزبور را برعهده گرفت و هر شب بعد از نماز جماعت،منبر میرفت ضمن همین منابر بـود کـه گاهی از قدماء از علماء و بزرگان از هر طبقه یاد میکرد از جمله چندین بار گـفت کـه سـبب ادامهء تحصیل او مرحوم امین الشریعه (والد نگارنده) بوده زیرا مقدمات و ادبیات را نزد آنمرحوم خوانده بود و نـیز بـارها مـطالبی را به عنوان یادگاری از مرحوم جدم میر سید محمد حسینی معروف به آقـای عـراقی نقل کرد و پس از مرگ مرحوم والد بسیار بمن الفت داشت تا آنکه عصر روز جمعه بیستم شعبان 1384 هجری قـمری بـرابر چهارم دیماه 1343 خورشیدی بدرود حیات گفت و در مقبرهء مرحوم حاج محمد تقی اسـکوئی کـه از بازرگانان سبزوار بوده است مدفون گردید.
2- مـرحوم مـیرزا آقـا فاضل هاشمی، که در این اواخر از اساتید بـزرگ سـبزوار بود و ذوقی سرشار داشت و نویسنده از درس معقول وی بسیار استفاده کردم فقه و اصول و فـلسفه و مـعقول را از محاضر مرحومین حاج میرزا حـسین عـلوی مجتهد و افـتخار الحـکماء و سـایر علماء بزرگ فرا گرفت.
ولادتش بـنا به نـقل خودش برای نگارنده در لیله 21 رمضان 1307 ه.ق اتفاق افتاد و می گفت در مرگ شریعتمدار هشت سـاله بـوده است (شریعتمدار در 1315 ه.ق از دنیا درگذشت شرح حـالش را در ماهنامه وحید شمارهء 11-بـهمن 1353 نـوشتهام).
ضیاء الحق حکیمی متخلص بـه ضـیائی را که با او وعده و میثاقی بوده چنین سروده است:
ای فاضل یگانه و ای هاشمی نسب
ای آنکه دوسـتیت نـیاید بکارما
بخت بدم نـگر کـه تـو در خانه نیستی
روزی اگـر بـکوی تو افتد گذارمـا
یـا وعده میدهی و نمیآئی ای رفیق
دانی که بد تر است ز مرگ انتظار ما ؟
صد بار وعده کـردی و یـکره نیامدی
ای وعدهات خرابتر از کار و بار مـا
پیـری نه وقـت مـعرکه گـیری است ای حکیم
افسرده گـشته است دگر کفچه مار ما
بگذشته وقت ناز شما و نیاز من
ریش سفید کرده سـیه روزگـار ما
ما نیز این قدر چـو تـو بـی قدر نـیستیم
ایـنقدرها کناره مکن از کـنار مـا
یار آن بود که بار تحمل کند ز یار
تا چند میگریزی از زیر بار ما
به آن که حـال هـمچو جـوانی کنی وفا
بر وعدههای دوستی ای دوستدار مـا
نـازار کـند حـکیم،حـکیمانه مـقتضی است
نبود خلاف عهد مودت شعار ما
اینقر از تو ناز«حکیمی»نمیخرید
قحط الرجال اگر نبدی سبزوار ما
نی نی ز من مرنج که این ها مطایبه است
باشد به اهل فضل و ادب افتخار ما
آری برند گوهر خود را به گوهری
نزد محکم رود زر کامل عیار ما
ناز شما همیشه به جان میخرد«ضیا»
باشید اگر ز مهر و وفا خواستار ما
مرحوم فاضل هاشمی کـه از دوسـتان و همردیفان صمیمی مرحوم والدم سید حسن امین الشریعه بود در عین مراتب عالیه فضل و کمال،کم صحبت بود و می- بایست با زحمت و پرسش او را وادار به صحبت کنند.
ضیائی مزبور در این باب اشـعار دیـگری سروده که بمناسبت یک شعر آن در اینجا درج میشود.
فاضل که به علم و هنر و فلسفه طاق است
طاق است ولیکن چه کتاب لب طـاق اسـت
فاضل استاد در روز تاسوعا (نهم مـحرم) 1383 ه.ق از دنـیا درگذشت و در یکی از حجرات امامزاده شعیب بن موسی بن جعفر ع دفن شد.
آن مرحوم به آواز خوش و موسیقی اظهار علاقه میکرد.
در دائرة المعارف (ص 88 و 89) است که کتابی بنام الادعـیه و الزیـارات از محمدبن محمد رضا بـن یـحیی اعرجی قدیم ترین نسخه خطی 1162 در کتابخانه فاضل هاشمی در سبزوار است.
کمالی سبزوار واعظ ، فرزند ارشد مرحوم فاضل است.
پایان
سـید علینقی امین
امام مسجد جامع تهران پارس
منبع :
مجله وحید , اردیبهشت 1354 - شماره 179
زندگی ، شخصیت ، آثار ، خدمات ، استادان و شاگردان حضرت آیة الله العظمی حاج میرزا حسین فقیه سبزواری ( ره ) 1386 - 1309 هجری قمری . مشهد .