امام حسن(ع) اسوه ایثار و كرامت

 

همشهری در آستانه ولادت با سعادت امام حسن مجتبی(ع) با آیت‌الله ‌سید محمد صادق فقیه سبزواری درباره فضایل آن امام همام به گفت‌وگو پرداخته است.

 
 
 
امام حسن(ع) اسوه ایثار و كرامت
 
 
 
 
 
امشب شب نیمه رمضان است و هفت آسمان چراغانی‌است، نوید میلاد كودكی به زمینیان داده شده كه نماد آزادی و آزادگی است، یگانه‌ای كه كرامت عادت و فضل و بخشش خُلق و خویش است...

امشب شب نیمه رمضان است و هفت آسمان چراغانی‌است، نوید میلاد كودكی به زمینیان داده شده كه نماد آزادی و آزادگی است، یگانه‌ای كه كرامت عادت و فضل و بخشش خُلق و خویش است. فرشتگان برای شاد‌باش به زمین می‌آیند زمزمه‌ای صمیمی در خلوت جهان حضور دارد و باران طراوت می‌بارد.
همشهری در آستانه ولادت با سعادت امام حسن مجتبی(ع) با آیت‌الله ‌سید محمد صادق فقیه سبزواری درباره فضایل آن امام همام به گفت‌وگو پرداخته است.
  • آیا آیین‌ عقیقه‌ برای اولین بار در ولادت امام حسن مجتبی(ع) اجرا شد؟
 امام‌ حسن‌(ع) فرزند حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) در شب‌ نیمه‌ ماه‌ مبارك رمضان‌ در سال‌ سوم‌ هجرت‌ در مدینه‌ متولد شدند. ایشان‌ نخستین‌ پسری‌ بودند كه‌ خداوند به دخت نبی مكرم اسلام عنایت‌ كرد. در روایات آمده پیامبر(ص) پس‌ از ولادت امام حسن(ع) ایشان را به آغوش گرفتند و در گوش‌ چپشان‌ اقامه‌ گفتند‌. سپس‌ برای‌ این مولود بنی هاشم گوسفندی‌ قربانی‌ كردند و موهای سر این نوزاد را تراشیده و هم‌وزن‌ موی‌ سرش‌ به مستمندان نقره‌ دادند. از آن‌ زمان‌ آیین‌ عقیقه‌ و صدقه‌ دادن‌ به‌ هم وزن‌ موی‌ سر نوزاد به یك سنت‌ تبدیل شد.
  • نام حسن و كنیه ایشان را چه كسی برای این امام معصوم برگزید؟
پیامبر (ص) نخستین پسر حضرت فاطمه(س) و حضرت علی(ع) را «حسن‌«‌نامگذاری كردند كه این‌ نام‌ در جاهلیت‌ سابقه‌ نداشت همچنین كنیه‌ ایشان را ابومحمد نهادند كه این‌ تنها كنیه‌ ایشان است.
  • چه القابی برای امام حسن(ع) ذكر شده است؟
سبط، سید، زكی‌، مجتبی‌ از لقب‌هایی است كه برای امام حسن(ع) عنوان شده و‌ از میان همه‌ القاب آن حضرت، لقب «مجتبی» معروف‌تر است.
  • دوران كودكی آن حضرت چگونه گذشت؟
امام‌ حسن‌(ع) 7 سال‌ و چند ماه از دوران كودكی خود را در آغوش پر مهر نبی مكرم اسلام بودند كه پیامبر (ص) رحلت كردند. پس از آن هم حضرت زهرا(س) به شهادت رسیدند و ایشان از آغوش پر مهر مادر محروم شدند. این امام از آن زمان تحت تربیت‌ امام علی(ع) قرار گرفتند‌.
  • دوران حكومت كریم اهل‌بیت(ع) چگونه گذشت؟
امام‌ حسن‌(ع) پس‌ از اینكه حضرت علی(ع) به شهادت رسیدند به‌ امر خدا و طبق‌ وصیت‌ آن‌ حضرت‌ به‌ مقام امامت‌ نایل آمدند و به ظاهر در مقام‌ خلافت قرار گرفتند و نزدیك‌ به‌ 6 ماه‌ به‌ اداره‌ امور مسلمین‌ پرداختند ولی از جایی كه معاویه‌ دشمن آل علی(ع) به شمار می‌رفت و در طول سال‌ها به‌ طمع‌ خلافت‌ جنگیده‌ بود، به قصد جنگ افروزی به‌ كشور عراق‌ كه‌ محل خلافت‌ امام‌ حسن‌(ع) به شمار می‌رفت لشكر‌كشی كرد.
  • امام حسن(ع) چه ویژگی‌های ظاهری داشتند؟
امام‌ حسن‌(ع) از نظر چهره و اخلاق‌ و پیكر و بزرگواری‌ به‌ رسول‌ اكرم‌(ص) شباهت داشتند تا جایی كه در كتب تاریخی صورت ایشان چنین وصف شده كه دارای‌ چهره‌ای سرخ و سفید، چشمانی‌ سیاه‌،‌گونه‌ای‌ هموار، محاسنی‌ انبوه‌، موهایی‌ مجعد، شانه‌های پهن، استخوان‌های‌ درشت‌ و قدی متوسط بودند.
  • امام حسن(ع) دارای چه كمالاتی بودند؟
امام‌ حسن‌(ع) به كمالات‌ انسانی‌ آراسته بودند كه این رفتار ایشان یادگار پدر و نمونه‌ كامل‌ جد بزرگوارشان پیامبر (ص) بود. از كمالات ایشان می‌شود به تشرف آن حضرت در 25 نوبت به خانه خدا با پای پیاده اشاره كرد. ایشان هنگامی كه از مرگ یاد می‌كردند اشك در چشمان مباركشان جمع می‌شد و تضرع می‌كردند و در زمانی كه به یاد ایستادن‌ به‌ پای‌ حساب‌ می‌افتادند، چنان فریاد می‌زدند كه‌ بیهوش‌ می‌شدند. براساس اسناد تاریخی و روایات، زمانی كه امام حسن(ع) به‌ یاد بهشت‌ و‌دوزخ‌ می‌افتادند مانند كسی كه آسیبی دیده از خدا طلب بهشت می‌كردند و از آتش جهنم به خود پروردگار پناه می‌بردند. زمانی كه برای اقامه نماز می‌ایستادند بدن مباركشان به لرزه‌ می‌افتاد و رنگشان‌ زرد می‌شد. این امام معصوم در 3 نوبت‌ دارایی خود را با خدا تقسیم‌ كردند و 2 نوبت‌ از تمام‌ مال‌ خود برای‌ خدا گذشتند‌.
  • مردم چگونه با امام حسن(ع) بیعت كردند؟
پس از اینكه حضرت علی(ع) در مسجد كوفه ضربت خوردند به‌ امام حسن‌(ع) دستور دادند كه‌ به جای ایشان نماز بخوانند و در آخرین‌ لحظات‌ زندگی‌، ایشان را وصی‌ خود قرار دادند. امام‌ حسن‌(ع) نیز پس از شهادت امیر المؤمنان به‌ جمع‌ مسلمانان‌ آمدند و بر فراز منبر پدرشان‌ ایستادند و درباره شهادت مولی الموحدین علی(ع) سخن گفتند. پس از آن نیز درباره‌ شجاعت‌، جهاد و كوشش‌‌هایی‌ كه‌ علی‌(ع) در راه‌ اسلام‌ انجام‌ دادند و پیروزی‌هایی كه‌ در جنگ‌ها نصیب‌ ایشان شد سخن گفتند‌. در مسجد شوری برپا شد كه در این زمان عبیدالله‌ بن‌ عباس‌ به‌ پاخاست‌ و مردم‌ را به‌ بیعت‌ با امام حسن‌(ع) ‌ تشویق‌ كرد. مردم‌ نیز با شوق‌ و رغبت‌ با امام‌ حسن‌ بیعت‌ كردند و این‌ روز، همان‌ روز وفات‌ پدرشان‌، یعنی‌ روز بیست‌ و یكم‌ رمضان‌ سال‌ 40 هجری‌ بود.
  • چه شرایطی برای به‌دست گرفتن ولایت در امام حسن بود؟
امام حسن‌(ع) تمام شرایط رهبری‌ را در خود جمع‌ داشت‌ زیرا در مرحله نخست فرزند رسول‌ خدا(ص) بودند و دوستی‌ او یكی‌ از شرایط ایمان‌ بود، یكی دیگر از شرایط بیعت این‌ بود كه‌ از ایشان فرمانبرداری‌ كنند. امام‌ حسن(ع) نیز كارها را نظم‌ داد و والی‌ برای‌ شهرها تعیین‌ كردند و انتظام‌ امور را به‌دست‌ گرفتند‌.
  • چه عواملی موجب شد كه زمان ولایت امام حسن(ع) كوتاه باشد؟
برخی از صاحب نفوذان به دلیل اینكه‌ امام‌ حسن‌(ع) را در اجرای‌ عدالت‌، احكام‌ و حدود اسلامی‌ مانند حضرت علی(ع) قاطع‌ دیدند به‌ توطئه‌های‌ پنهانی‌ دست‌ زدند تا جایی كه به‌صورت مخفیانه برای معاویه‌ نامه‌ نوشتند و او را برای‌ حركت‌ به‌ سوی‌ كوفه‌ تحریك‌ كردند. این خائنان ضمانت‌ كردند كه‌ هرگاه‌ سپاه‌ معاویه به‌ اردوگاه‌ امام حسن(ع) نزدیك‌ شود، امام‌ را دست‌ بسته‌ به معاویه تسلیم‌ كرده و یا اینكه ایشان را به قتل برسانند. خوارج‌ نیز به‌خاطر وحدت‌ نظری‌ كه‌ در دشمنی‌ با حكومت‌ هاشمی‌ داشتند در این‌ توطئه‌ها با آنها همكاری‌ كردند. امام‌ حسن‌(ع) در تمام‌ مدت‌ امامت‌ خود كه‌ 10 سال‌ طول‌ كشید، در نهایت‌ اختناق‌ زندگی‌ كردند و هیچ‌گونه‌ امنیتی‌ نداشتند‌ چنانكه حتی‌ در خانه‌ نیز در آرامش‌ نبودند.
  • چرا به امام حسن(ع) كریم اهل‌بیت(ع) می‌گویند؟
امام حسن مجتبی(ع) با عنوان كریم اهل‌بیت شناخته می‌شوند زیرا كه آن بزرگوار نه تنها از نظر علم، تقوی، زهد و عبادت، مقامی برگزیده و ممتاز داشتند، بلكه از نظر بذل و بخشش و كمك به نیازمندان نیز سرآمد بودند. هیچ نیازمندی از در خانه آن حضرت دست خالی بر نمی‌گشت و هیچ پریشان خاطری ماجرای پریشانی خود را برای آن بزرگوار بازگو نمی‌كرد، جز آنكه مرهمی بر دل آزرده او نهاده شود.
  • چرا امام حسن(ع) صلح را پذیرفت؟
امام حسن مجتبی(ع) با شجاعتی كه از خاندان خود به ارث برده بودند و تعصبی كه نسبت به دین اسلام داشتند، هیچ‌گاه در برابر دشمنان اسلام و مسلمانان كوچك‌ترین كوتاهی نكردند و به هر شكل ممكن، حتی در قالب مناظرات كوبنده در برابر آنان ایستادگی می‌كردند. پس از انعقاد پیمان صلح نیز كه در نهایت درایت و هوشمندی امام انجام شد، بعد از ورود معاویه به كوفه، بر منبر نشستند و انگیزه‌های صلح خود و امتیازات خاندان امیرالمؤمنین را بیان كردند. ایشان در حضور هر دو گروه با اشاره به نقاط ضعف معاویه با شدت و صراحت از روش او انتقاد كردند. امام حسن مجتبی(ع) با توجه به موقعیتی كه در آن قرار داشتند تصمیم گرفتند تا مسلمانان را از گزند نبردهایی كه به شكست آنها می‌انجامد مصون نگه دارند و در آرامش و صلح به تحكیم پایه‌های اعتقادی مسلمانان و تبیین معارف حقه اسلامی بپردازد.
  • چرا امام حسن(ع) مانند امام حسین(ع) به جنگ با دشمن نپرداختند؟
در بررسی علل صلح امام حسن مجتبی(ع) از نظر سیاست داخلی، مهم‌ترین موضوعی كه به چشم می‌خورد نبود جبهه نیرومند و متشكل داخلی است كه ایشان را به پذیرفتن پیمان صلح كشانید زیرا مردم عراق و به‌ویژه مردم كوفه، در عصر حضرت مجتبی(ع) نه تنها از نظر روحی برای نبرد آمادگی نداشتند بلكه هماهنگی و اتحاد نیز بین آنها وجود نداشت.
  • امام حسن دارای چه سجایای اخلاقی بودند؟
مهربانی با بندگان خدا از ویژگی‌های بارز امام حسن مجتبی(ع) بود. روایت شده است كه روزی در محضر امام حسن(ع) یكی از كنیزان ایشان با شاخه گلی در دست وارد شد و آن گل را به امام تقدیم كرد. حضرت گل را از او گرفتند و با مهربانی به او فرمودند: «برو، تو آزادی!‌» یكی از یاران كه از این رفتار حضرت شگفت‌زده بود، گفت: «ای فرزند رسول خدا! این كنیز تنها یك شاخه گل به شما هدیه كرد. آنگاه شما او را آزاد می‌كنید؟‌» امام در پاسخ فرمودند: «خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده است هركس به شما مهربانی كرد، دو برابر او را پاسخ گویید» امام، همواره، مهربانی را با مهربانی پاسخ می‌گفتند. حتی پاسخ ایشان در برابر نامهربانی نیز مهربانی بود. آمده است امام گوسفند زیبایی داشتند. روزی دیدند گوسفند در گوشه‌ای افتاده و ناله می‌كند. جلوتر رفته و دیدند كه پای آن حیوان را شكسته‌اند. امام از غلامشان پرسیدند: «چه كسی پای این حیوان را شكسته است؟‌». غلام گفت: «من شكسته ام». حضرت فرمودند: «چرا چنین كردی؟‌» گفت: «برای اینكه تو را ناراحت كنم». امام با تبسّمی دلنشین فرمودند «ولی من در عوض، تو را خشنود می‌كنم» و غلام را آزاد كردند. همچنین آورده‌اند، روزی امام مشغول غذا خوردن بودند كه سگی آمد و برابر حضرت ایستاد. حضرت هر لقمه‌ای كه می‌خوردند، یك لقمه نیز جلوی حیوان می‌انداختند. مردی گفت: «یا بن رسول الله! اجازه دهید این حیوان را دور كنم». امام فرمودند: «نه، رهایش كنید! من از خدا شرم می‌كنم كه جانداری به غذا خوردن من نگاه كند و من به او غذا ندهم». این تنها بخشی از كرامات آن حضرت است.
 
منبع  :