زندگی نامه آیة الله العظمی فقیه سبزواری

سید محمد حسینی فیروزآبادی

گلشن ابرار جلد9

(1265 - 1345قمری)

ستاره ی پرفروغ

محمدتقی ادهم نژاد
تولّد و نیاکان
حاج سیّد محمد حسینی فیروزآبادی یزدی نجفی یكی از بزرگان علما و فقهای دوران معاصر در سال 1265 قمری در بیت علم و تقوا و سیادت و فضیلت و دیده به جهان هستی گشود.
محلّ تولد این روحانی پارسا فیروزآباد واقع در بیست كیلومتری جاده ی یزد به تهران واقع شده است. این عالم جلیل القدر خود موجب شهرت زادگاهش شده است.
آيت الله سیّد محمد فرزند سیّد محمدباقر فرزند سیّد حسین فیروزآبادی یزدی از سادات جلیل القدر حسینی است که نسب شریف ایشان به چهارمین پیشوای شیعیان سیّدالساجدین امام زین العابدین علی بن الحسین، علیه السلام، می رسد.
سیّد محمد حسینی پس از رشد و پرورش به یزد آمد و در مدارس علوم دینی یزد به تحصیل علوم الهی پرداخت. وی مقدمات و سطح را در نزد آيت الله سیّد یحیی یزدی فرا گرفت. آيت الله سیّد یحیی واعظ یزدی از بزرگان علمی یزد و از مدّرسان نامدار و نیز از واعظان و خطیبان با فضیلت شهرستان یزد بود. وی به همراه آیات سیّد میرعلی مدرسی بزرگ و آقا شیخ غلامرضا فقیه خراسانی، ریاست حوزه ی علمیه یزد را بر عهده داشتند.
هجرت به كربلا
وی پس از اتمام سطوح دروس حوزوی در یزد، جهت كسب مدارج علمی و اجتهاد به مراكز علمی مهاجرت کرد.
وی ابتدا به حوزه ی علمیه ی كربلای معلّی سفر كرد و در آن جا از درس پرفایده ی فقیه پارسا و كهن سال مرحوم آيت الله حاج شیخ محمدحسین فاضل اردكانی (متوفای 1302 قمری) بهره ها برد.
برخی از بزرگان و شاگردان درس مرحوم فاضل اردكانی معتقد بودند كه موقعیت علمی وی از شیخ انصاری ممتازتر و والاتر است.
در واقع فاضل اردكانی از مجتهدان طراز اول اوائل سده ی چهاردهم زمان ناصرالدین شاه بود. بسیاری از مجتهدان معاصر همانند شیخ عبدالكریم حائری و میرزای نایینی و...از درس ایشان كسب فیض کرده اند. هر چند حوزه ی علمیه ی كربلا پیشینه ی طولانی در تاریخ تشیع دارد و نیز در مقاطع خاصی از تاریخ از لحاظ تولید علم نقش مهم و اثر گذاری داشته و نیز همواره مهد علم و علما بوده است، اما فاضل اردكانی بعد از اتمام تحصیلات، شهر كربلا را برای اقامت برگزید و به تدریس پرداخت. او آن چنان در فقه و اصول مشهور شد كه سیل طلاب و مشتاقان علم به سوی كربلا و حوزه ی درسی ایشان روانه شدند. او تا پایان عمر خویش در كربلا به سر برد و به تربیت شاگردان و مجتهدان بسیاری موفق گردید.[1]

هجرت به سامرا
بازار دانش كه در روزگار فاضل اردكانی در کربلا پر رونق بود، با رحلت این عالم جلیل القدر كم كم بی فروغ گردید. سیّد محمد حسینی كه نام و آوازه ی درسی میرزا محمدحسن شیرازی و عظمت حوزه ی تدریس او را شنیده بود. این بار عزم خویش را جزم کرد و برای تكمیل معلومات رهسپار سامرا گردید و در جوار حرمین امامین عسكریین، علیهما السلام، رحل اقامت افكند و از محضر گرم میرزای شیرازی بهره ها برد و از دانش بیكران آن زعیم فرزانه خوشه ها بچیند. آيت الله سیّد محمد حسینی تا پایان حیات استادش در سال 1312 قمری از محضرش كسب علم كرد. و توانست مبانی علمی خود را استوار سازد.[2]

در حریم علوی (ع)
ایشان بعد از رحلت میرزای شیرازی در سال 1312 قمری سامرا را ترك کرد و در جوار بارگاه ملكوتی امیرالمؤمنین، علیه السلام، رحل اقامت افكند و ضمن بهره گیری از فضای معنوی نجف اشرف از محضر عالمان و فقیهان برجسته ی این حوزه ی بزرگ استفاده کرد. وی ابتدا در درس پرفایده ی آخوند ملا محمدكاظم خراسانی شركت جست.
آيت الله فیروزآبادی تا زمان واقعه ی مشروطه از محضر آخوند خراسانی بهره برد. سرانجام در شمار شاگردان سید محمدكاظم طباطبائی یزدی (صاحب كتاب ارزشمند و نفیس العروة الوثقی) در آمد و مدارج عالی اجتهاد را طی كرد و نیز از مدرسان والا مقام حوزه ی نجف گردید.
انقلاب مشروطیت
یكی از اتفاقات مهم در ایام تحصیلی مرحوم آيت الله فیروزآبادی ، واقعه ی نهضت مشروطیت بود. در سال 1324 قمری انقلاب مشروطه در ایران به پیروزی رسید. نخستین مجلس شورای ملی ایران، تأسیس شد و برای كاستن قدرت و اختیارات دربار و شاه و حل مشكلات سیاسی و اقتصادی و آموزشی و فرهنگی كشور، قوانینی در مجلس شورای ملی تدوین گردید. مراجع تقلید نجف اشرف همانند آیات آخوند خراسانی و ملّا عبدالله مازندرانی و میرزا حسین تهرانی و به دنبال آنان، چهر ه های برجسته ی علمی و مذهبی شهرستان های، از پشتیبان مشروطیت بودند. همراهی و همكاری و حضور جدی عالمان طراز اول، پای مردم مسلمان را برای كوتاه كردن دست های استبداد به خیابان ها كشانید و می رفت كه ملت مسلمان ایران برای همیشه از یوغ و سلطه استعمارگران و ایادی مزدور آنان رهایی یابند، اما استعمارگران غرب زده و روشنفكر خود فروخته و مزدور اجانب برای ناكام ساختن اهداف والای انقلاب، دست به نیرنگ زدند و با تغییر اوضاع به مخالفت با اسلام و علما برآمدند.
آیات عظام آخوند و سیّد یزدی ـ که هر دو، از اساتید برجسته ی مرحوم فیروزآبادی به شمار می رفتند، ـ نیز در جریان فعالیت های مشروطیت نقش اساسی داشتند، منتهی با این تفاوت كه وقتی سیّد یزدی عملكرد خائنانه ی روشنفكران غرب زده و برخی نمایندگان مجلس و مخالفت آنان را با مذهب مشاهده کرد، خواستار مشروطه ی مشروعه شدند. در صدد مقابله با آنان برآمدند.
برخی از بزرگان علما همانند شیخ فضل الله نوری، هوادار این جریان بودند كه شرح این مبارزات در كتب تاریخی آمده است. حضرت امام خمینی، قدس سره، درباره ی مجاهدت علمای اسلام و خنثی کردن ترفند برخی از نویسندگان ناآگاه مبنی بر تفرقه بین رهبران مشروطه می فرماید:
«علمای اسلام در صدر مشروطیت در مقابل استبداد سیاه ایستادند و برای ملت آزادی گرفتند. قوانین جعل كردند: قوانینی كه به نفع ملت است، به نفع استقلال كشور است به نفع اسلام است، قوانین اسلام است. این آزادی را با خون های خودشان، با زجرهایی كه دیدند و كشیدند...گرفتند. در جنبش مشروطیت همین علما در رأس بودند. اصل مشروطیت، اساسش از نجف به دست علما و در ایران به دست علما شروع شد و پیش رفت....لكن دنباله اش گرفته نشد. مردم بی طرف شدند. روحانیون هم رفتند هر كس سراغ كار خودش، از آن طرف عمّال قدرت های خارجی، خصوصاً در آن وقت انگلستان، در كار بودند كه این ها را از صحنه خارج كنند یا به ترور و یا به تبلیغات.
گویندگان و نویسندگان آنان كوشش كردند به این كه روحانیون را از دخالت در سیاست خارج كنند و سیاست را بدهند به دست آنانی كه به قول آنان می توانند....یعنی فرنگ رفته ها و غرب زده ها و شرق زده ها كردند. آن چه كردند! یعنی اسم مشروطه بود [و] واقعیت[ی] استبداد [بود]. آن استبداد تاریك ظلمانی، شاید بدتر از زمان های سابق[بود].[3]
تدریس و شاگردان
آيت الله سیّد محمد فیروزآبادی از همان ابتدای تحصیل به تدریس سطوح پایین تر اشتغال ورزید، خصوصاً بعد از رحلت آیات سیّد محمد كاظم یزدی و شریعت اصفهانی. وی یكی از مهم ترین كرسی تدریس را در نجف اشرف بر عهده داشت و بسیاری از بزرگان به افتخار شاگردی این مجتهد عالی مقام رسیدند و از انفاس قدسی او بهره مند گشتند و از خرمن خلوص و دانش او خوشه چین و از دریای بی كران علوم او دانش، اندوزی كردند. ما از باب تیمّن و تبرك، با نام برخی از آن بزرگ مردان به این مقاله زینت می بخشیم:

1ـ آيت الله سیّد محمد حجت كوه كمره ای (متوفای 1372 قمری)[4]

2 ـ حاج شیخ احمد علومی یزدی (متوفای 1393 قمری)
وی در سال 1319 قمری در یزد متولد شد و در نجف از محضر بزرگان از قبیل آیات نایینی و اصفهانی و فیروزآبادی بهره ها برد و به درجه ی اجتهاد رسید. آن گاه به ایران مراجعت کرد. مدتی را در قم و سپس در یزد به تدریس پرداخت. و سرپرستی حوزهی علمیهی یزد و امام جماعت مسجد امیرچخماق را عهده دار گردید.
وی كه طبعی روان داشت، اشعاری می سرود. حواشی بر کتب رسائل و كفایه و مكاسب دارند. سرانجام در سال 1393 قمری به رحمت ایزدی پیوست.[5]
3 ـ حاج شیخ جلال الدین علومی (1325 ـ 1386 قمری)
وی برادر حاج شیخ احمد علومی و از علما و دانشمندان یزد و از شاگردان آیات عظام نجف، خصوصاً سید محمد حسینی فیروزآبادی ، بهره ها بردند و در مراجعت به یزد، منشأ خدمات دینی شدند.[6]
4 ـ آيت الله آقا شیخ ابوالقاسم اصفهانی (متوفای 1384 قمری)
وی فرزند عبدالرزاق اصفهانی از علما و بزرگان حوزه ی مبارک قم بود که به سال 1304 قمری در اصفهان متولد شد. او در نوجوانی مدتی را در تجارت خانه ای اشتغال به کار داشت و از سال 1320 قمری موفق به تحصیل علوم الهی گشت. مقدمات و سطوح و حکمت و ریاضیات و سائر دروس متداول عصر را در نزد فرزانگان نامدار اصفهان، مانند میرزا ابوالقاسم زفره ای، شیخ علی یزدی، سید محمد صادق خاتون آبادی، سید مهدی درچه ای، سید محمدباقر درچه ای، ملا عبدالکریم گزی، ملا محمد کاشی، ملا طاهر اصفهانی به خوبی فرا گرفت.

در سال 1325 قمری وارد حوزه نجف اشرف گردید و دروس خارج فقه و اصول را در از آیات عظام آخوند خراسانی، سید کاظم یزدی، سید محمد فیروزآبادی ، سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا محمود اهری، شیخ ابراهیم اردبیلی،... استفاده کرد.

در سال 1341 قمری به حوزه ی مبارک قم مهاجرت کرد و از محضر آيت الله شیخ عبدالکریم حائری بهره مند گردید و خود نیز به تدریس پرداخت.

از آثار علمی او می توان به حاشیه بر کفایۀ الاصول اشاره کرد.

وی در 6 شوال 1384 قمری دار فانی را وداع گفت و در قبرستان شیخان قم مدفون گردید.[7]

5 ـ شیخ حسن فرزند آيت الله شیخ حسین حرم پناهی قمی (متوفای 1347 قمری)
این عالم بزرگوار در سال 1280 قمری در قم متولد شد و تحصیلات را در تهران نزد آيت الله ملا علی كنی و در سامرا نزد میرزای بزرگ شیرازیو در نجف نزد آیات آخوند خراسانی، سید محمد كاظم یزدی، سید محمد فیروزآبادی به پایان رسانید و به قم مراجعت کرد و مشغول خدمات دینی و اقامه ی جماعت و حل و فصل امور و رسیدگی به كارها گردید.
وی علّامه ی ذوفنون بود و ریاست تامّه و نفوذ كلمه داشت. در سال 1347 قمری رحلت کرد و در سرزمین قم به خاك رفت.[8]
6 ـ آيت الله میرزا مهدی آشتیانی (متوفای 1372 قمری)
این حكیم فرزانه در تهران زاده شد و معلومات خود را در تهران و عتبات عالیات، خصوصاً نزد آخوند خراسانی و سید محمد فیروزآبادی و...تكمیل كرد و سالیان متمادی در اصفهان، قم، تهران، مشهد به تدریس پرداخت. جمعی از نخبگان علمی معاصر از شاگردان آن بزرگوار به شمار می رفتند. تألیفات زیادی از وی باقی مانده است. با دانشمندان كشورهای مختلف بحث های علمی و فكری داشت. این حكیم و فیلسوف عالی قدر در سال 1372 قمری در دار بقاء، مأوا گزید.[9]
7 ـ شیخ علی اصغر تویسركانی همدانی (متوفای 1377 قمری)
وی عالمی جلیل و فقیه و فیلسوف نامدار و ادیبی ماهر بود که به مدت دوازده سال از محضر آیات سید محمد فیروزآبادی و شیخ عبدالكریم حائری بهره مند گردید. بعد از مراجعت به ایران، در زادگاهش تویسرکان مشغول خدمات دینی شد.[10]
8 ـ آيت الله حاج شیخ محمد مهدوی لاهیجانی (متوفای 1403 قمری)
وی عالمی پرتلاش بود. به سال 1317 قمری در لاهیجان متولد شد. و معلومات خود را در نزد جمعی از فرزانگان نجف اشرف همانند آیات فیروزآبادی ، شیخ عبدالحسین رشتی، نایینی،... تكمیل كرد. وی بیش از هشتاد جلد كتاب از خود به یادگار گذاشت. مهم ترین آن ها، تفسیر القرآن الكریم، جغرافیای گیلان، رجال دو هزار ساله ی گیلان،... به چاپ رسیده است.
وی در سال 1403 قمری درگذشت و در حسینیه ی جامع لاهیجان مدفون گردید.[11]
9 ـ حاج شیخ محمدرضا جرقویی اصفهانی (متوفای 1393 قمری)
وی عالمی جلیل كه بعد از تكمیل معلومات در اصفهان، منشأ خدمات دینی و حل و فصل امور مردم گردید.[12]
10 ـ سید فخرالدین فیض دزفولی (متوفای 1394 قمری)
وی در 23 جمادی الاولی 1311 قمری در خاندان جلیل القدر علم و سیادت در دزفول متولد شد. مقدمات علوم الهی را نزد فرزانگان آن سامان بویژه نزد پسر عموی خود آيت الله سید ابوالقاسم موسوی دزفولی فرا گرفت. آن گاه جهت تکمیل معلومات، رهسپار نجف اشرف گردید و نزد بزرگان نامداری مانند مرحوم میرزا محمدحسین نایینی، شیخ ضیاء الدین عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید محمد فیروزآبادی زانوی علم بر زمین زد.
با دریافت اجازه ی اجتهاد به دزفول مراجعت کردند و منشأ آثار و خدمات فراوانی گردید.

این عالم جلیل القدر با چندین نفر از عالمان ربانی که صاحب مقامات معنوی بودند، مانند آیات شیخ حسین وحید آستانه ای (صاحب مدرسه ی علمیه در آستانه ی اشرفیه) سید حسین ظهیرالاسلام دزفولی، شیخ حسنعلی اصفهانی نخودکی روابط معنوی داشتند. وی علاوه بر مقامات علمی، اطلاعات وسیعی از طب قدیم و گیاه شناسی داشت. او این دانش را نزد دایی خود مرحوم سیدعلی سیدالحکماء ـ که قریب پانزده سال در هندوستان به تحصیل طب و گیاه و گیاه شناسی اشتغال داشت، ـ فرا گرفته بود.

نیز در علم اخلاق و توسلات و اذکار و اوراد، اهتمام تام داشت.

آن بزرگوار به مدت ده سال آخر عمرش را در تهران سکونت داشت و در تاریخ 12 ذو الحجه 1394 قمری برابر با 5 دی 1353 شمسی دار فانی را وداع گفت. پیکر پاکش بعد از تشییع در قبرستان وادی السلام قم به خاک سپرده شد.[13]

11 ـ میرزا فضل الله زنجانی (متوفای 1373 قمری)
میرزا فضل الله زنجانی ـ ملقب به «شیخ الاسلام» ـ فرزند علامه شیخ نصرالله و نوه ی میرزا عبدالرحیم زنجانی از علمای بزرگ و صاحب فنون در 23 شوال 1302 قمری در زنجان متولد شد. پس از رشد، به تحصیل علوم دینی پرداخت. مقدمات را در زادگاهش فرا گرفت. آن گاه در سال 1331 قمری به نجف اشرف رهسپار شد و از محضر آیات سید محمدکاظم یزدی، شیخ الشریعه اصفهانی، سید محمد فیروزآبادی ، ضیاءالدین عراقی و مدتی کوتاه در کربلا از محضر میرزا محمدتقی شیرازی، بهر ه های علمی برد. وی از عالمان بزرگ و صاحب تألیفات فراوانی است. در میان عالمان شهرت و معروفیت دارد. کتابخانه ی او نسخه های نفیس دارد که به رایگان در اختیار فضلای ایران و عراق است. برخی از آثار علمی او عبارت است از:
1 ـ الرد علی الفلاسفة فی الواحد البسیط
2 ـ زنجان فی التاریخ (در 3 جلد)
3 ـ حاشیة علی شوارق الالهام
4 ـ علم الکلام و تاریخه فی الاسلام
5 ـ تأصل الماهیات فی التحقق
6 ـ رسالة فی اثبات اصالة الماهیة
7 ـ شرح المنظومة
وی در یک شنبه 15 رجب 1373 قمری در سن 71 سالگی در تهران دار فانی را وداع گفت. پیکرش در وسط قبرستان حاج شیخ (نو) قم به خاک سپرده شد.[14]
12 ـ میرزا عبدالله زنجانی (متوفای 1360 قمری)
میرزا عبدالله فرزند علامه شیخ نصرالله و برادر کوچک تر میرزا فضل الله زنجانی در سال 1309 قمری در زنجان متولد گردید و دروس علوم دینی را در زنجان آغاز کرد. جهت تکمیل معلومات به نجف اشرف مهاجرت کرد و از محضر بزرگانی چون آیات نایینی، فیروز آبادی ، اصفهانی، عراقی،... بهره مند گردید. وی از عالمان مشهور است و آثار علمی مفید و ارزشمندی دارد. برخی از آن ها چنین است:

1 ـ تاریخ القرآن

2 ـ زندگانی حضرت محمد(ص)

3 ـ شرح حال ملاصدرای شیرازی

4 ـ طهارت اهل الکتاب

5 ـ عظمت حسین بن علی(ع)

6 ـ فلسفه حجاب

وی پس از عمری خدمت به اسلام و مسلمانان در 7 جمادی الثانیه 1360 قمری در زنجان رحلت کرد. پیکرش نیز در همان دیار به خاک سپرده شد.[15]
13 ـ علامه میرزا كاظم شبستری (متوفای 1336 قمری)
وی از فقها و اساتید بنام حوزه ها و از شاگردان برجسته ی آیات عظام نجف اشرف بود. پس از نیل به مقام منیع اجتهاد، به زادگاهش مراجعت کرد. حوزه ی علوم دینی تأسیس کرد و به تدریس و تربیت طلاب پرداخت. به تبریز مهاجرت کرد. به وظایف دینی اشتغال ورزید. بعد از عمری تلاش خالصانه، در سال 1366 قمری جهان خاكی را وداع گفت.
آيت الله حاج شیخ محسن مجتهدی شبستری نماینده ی ولیّ فقیه در آذربایجان شرقی و امام جمعه ی تبریز، از فرزندان آن بزرگوار به شمار می آیند.[16]
14 ـ آيت الله حاج شیخ محمدحسین سبحانی تبریزی (متوفای 1392 قمری)
حاج شیخ محمدحسین تبریزی به سال 1300 قمری در تبریز متولد شد. بعد از پشت سرگذاردن مراحل تحصیلی در زادگاهش، راهی نجف اشرف شد. مدت دوازده سال تمام از محضر آیات سید یزدی، شریعت اصفهانی، فیروزآبادی استفاده کرد. به ایران مراجعت کرد. در تبریز به تدریس و تالیف و ارشاد پرداخت. شیخ محمد شریف رازی درباره ی او می نویسد:
«طرز زندگی و نحوه ی معاشرت و شیوه ی سخن گفتن او، انسان را به یاد خدا می افكند و در افراد مستعد، اثر عمیق و انقلاب خاصی به وجود می آورد.»[17]
وی به سال 1392 قمری درگذشت. آيت الله حاج شیخ جعفر سبحانی از مراجع و مدرسان بزرگ حوزه ی علمیه ی قم، فرزند برومند ایشان است.[18]
15ـ سید محمود مرعشی نجفی شوشتری (متوفای 1408 قمری)
وی در سال 1307 قمری در خاندان معروف علمی متولد شد. تحصیلات خود را در نجف اشرف و سامرا تكمیل كرد. بعد از بازگشت به ایران، چند سالی را در قم توقف کرد و از آیات عظام قم بهره مند گردید. از طرف آيت الله بروجردی به شهرهای مختلف ایران و آفریقای جنوبی جهت تبلیغ سفر کردند. تألیفاتی هم دارند.
سرانجام در سن 101 سالگی به سال 1408 قمری در قم رحلت کرد و در جوار حرم فاطمی به خاك سپرده شد.[19]
16 ـ علامه حاج شیخ عبدالحسین امینی (متوفای 1390 قمری)
این عالم با فضیلت صاحب آثار نفیس و گرانقدری مانند الغدیر است. كتابخانه ی بزرگ امیرالمؤمنین، در نجف اشرف در میان عموم بویژه نزد محققان و پژوهندگان دنیای اسلام، از شهرت بسزایی برخوردار است.[20]
17 ـ آيت الله حاج شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفای 1405 قمری)
وی در شاهرود، متولد شد. مراحل تحصیلی خود را در مشهد و نجف اشرف به اتمام رسانید. بعد از تكیمل معلومات به ایران مراجعت کرد و در مشهد رحل اقامت افكند و مشغول تدریس و تألیف گردید. مستدرك سفینة البحار در 10 جلد، كار نتیجه ی کار بی وقفه وی در 30 سال اخیر بوده است. تألیفات ارزشمند چاپ شده ی دیگری نیز دارند. وی در سال 1405 قمری در مشهد رحلت کرد و در حریم رضوی به خاك رفت.[21]
18 ـ حاج شیخ ذبیح الله محلاتی (متوفای 1406 قمری)
وی از عالمان پرتلاش و از مروجان دل باخته ی اهل بیت، علیهم السلام، بود. همه ی عمر شریف و گرانقدرش، صرف تحقیق و تالیف و تبلیغ دین خدا گردید. اثر گران سنگ ریاحین الشریعه در شرح حال بانوان دانشمند شیعه، از مهم ترین آثار چاپ شده ی وی به شمار می رود.[22]
19 ـ آيت الله حاج شیخ عبدالكریم زنجانی (متوفای 1388 قمری)
وی از شاگردان برجسته ی سید محمد كاظم یزدی و سید محمد فیروزآبادی و شریعت اصفهانی بود. از آنان اجازه ی اجتهاد دریافت کرده است.[23]
20 ـ آيت الله حاج میرزا حسین سبزواری (متوفای 1386 قمری)
وی كه به «فقیه سبزواری» شهرت دارد، به سال 1309 قمری در سامرا متولد شد. معلومات خود نزد عالمان سامرا و نجف، بویژه سید محمد فیروزآبادی تكمیل كرد. سپس به ایران آمد و در مشهد مقدس رحل اقامت افكند.
خدمات فراوانی از قبیل تأسیس مدارس، مساجد، حسینیه ها، درمانگاه،... از وی به یادگار مانده است.
وی در سن 77 سالگی وفات کرد و در حریم رضوی مدفون گردید.[24]
21 ـ آيت الله حاج سید علی علم الهدی خراسانی (متوفای 1398 قمری)
وی معروف به «علم الهدی» و از سادات شهیدی است. در كربلا متولد شد. معلومات خود را در همان سرزمین مقدس، بویژه نجف اشرف به پایان رسانید. سپس به مشهد مقدس مراجعت کرد و علاوه بر خدمات دینی، در مسجد گوهرشاد اقامه ی جماعت كرد.[25]
22 ـ سید رضی الدین كمالی دزفولی

23 ـ حاج شیخ محمد حائری اردكانی )متوفای 1381 قمری(

24 ـ شیخ جلال الدین علومی یزدی (متوفای 1386 قمری)

25 ـ میرزا علی اكبر یزدی صدرآبادی[26]

26 ـ آيت الله حاج سید مرتضی فیروزآبادی. او فرزند معظم له است كه شرح حالش خواهد آمد.

مرجعیت
آيت الله فیروزآبادی یكی از مدرسان برجسته و فقهای عالی مقام حوزه ی مبارك نجف اشرف بود. بعد از رحلت استاد بزرگوارش آيت الله سید محمدكاظم طباطبایی یزدی، به مرجعیت دست یافت. بسیاری از مردم عراق و برخی از نقاط ایران بویژه تبریز از وی تقلید می كردند.
صاحب كتاب نجوم السرّد می نویسد:
«سید محمد حسینی فیروزآبادی یزدی بعد از وفات سید یزدی تا اندازه ای مرجعیت تقلید پیدا كردند، خصوصاً در خطّه ی تبریز ولكن مردم یزد، تماماً به مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائری مراجعه كردند. جالب است بدانید كه این بزرگوار و استادشان مرحوم سید یزدی و معاصرشان مرحوم حائری، سه بزرگواری هستند كه از خطّه ی یزد به مرجعیت رسیدند»[27]

حجةالاسلام سید علی كمالی دزفولی می گوید:
«قریب هشتاد سال قبل، پدرم مرحوم سید رضی الدین، از محضر درس آيت الله العظمی مرحوم آقا سید محمد فیروزآبادی ـ كه مرجع بزرگ امامیه بود ـ بهره مند گردید و از آن مرحوم اجازه ی اجتهاد گرفت. من در ده سالگی به یاد دارم كه رساله ی عملیّه ی آن مرجع عالی قدر با حروف سربی و قطع كوچك، بین كتاب های مرحوم پدرم بود.».[28]
ویژگی های اخلاقی و علمی ایشان از دیدگاه تراجم نگاران
علامه ی بزرگوار خوانساری کاظمینی در احسن الودیعة می نویسد:
«آقا سید محمد فیروزآبادی یزدی نجفی، از اجّلای علمای عاملین و از افاخم فقهای مجتهدین و یكی از مراجع امامیه بود. مرا به خدمتش مشرف و كراراً با ایشان ملاقات كردم و ندیدم از جناب ایشان الاسكون و وقار. آن بزرگوار حسن الاخلاق و كریم الاعراق و جامع بارع و زاهد و عابد بود....»[29]
صاحب ریحانة الادب می گوید:
«سید محمد یزدی فیروزآبادی الاصل و المولد، نجفی المسكن و المدفن، عالم عابد فاضل فقیه مجتهد امامی كه از تلامذه ی آخوند خراسانی و سید یزدی و مرجع تقلید جمعی از شیعیان است...»[30]
صاحب معارف الرجال می نویسد:
«سید محمد بن سید محمد باقر الحسینی الیزدی الفیروزآبادی عالمی با فضیلت و مجتهدی مسلّم [بود] که از لحاظ تقوا و وثاقت شهرت داشت. بعضی از قبایل عرب بعد از ارتحال سید یزدی از ایشان تقلید می كردند ودر نزد عموم محبوبیت تام داشت و در صحن علوی اقامه جماعت می كرد.»[31]
«آيت الله فیروزآبادی یكی از مراجع و مدرسین بزرگ حوزه عراق بود. پس از وفات علامه یزدی و آقا شریعت اصفهانی، زعامت و مرجعیت اغلب بلاد شیعیان به معظم له منتهی شد.[32] وی، مجلس درس و امامت قابل توجهی داشتند. قبل از درس، كمی تفسیر می فرمودند.»[33]
«وی فقیهی برجسته و ممتاز، عالمی بزرگ و پارسا، مورد وثوق، نیكوسرشت، متدین، خوش مشرب و دستگیر ضعیفان بود. از همین رو نزد مردم نجف محبوبیت خاصی داشت.».[34]
تألیفات
آيت الله فیروزآبادی عمرش را در تدریس و تألیف و تحقیق علوم اهل بیت سپری كرد و توانست كتاب های ارزشمندی برای طالبان علم و حقیقت به یادگار گذارد. تألیفات ارزشمند وی عبارت است از:
1 ـ جامع الكلم فی حكم اللبأس المشكوك فیه. در سال 1340 قمری در 30 صفحه در چاپخانه حیدریه نجف به چاپ رسیده است.
2ـ مجموعة الاحادیث الاخلاقیة و المواعظ

3 ـ حاشیة علی العروة الوثقی

4 ـ مناسك الحج و العمرة

5 ـ منتخب الوسایل

6 ـ كتاب الطهارت

7 ـ كتاب الصلاة

8 ـ رساله ی عملیه[35]

رحلت
آيت الله سید محمد فیروزآبادی به علت بیماری و معالجات مكرر در عراق، بالاخره بعد از عمری تلاش و مجاهدت علمی، سرانجام در روز سه شنبه 27 ربیع الاول سال 1345 قمری در سامرا رحلت کرد. پیكر پاكش بعد از تشیع با شكوهی تا نجف حمل گردید. در روز جمعه آخر ربیع الاول در یكی از حجرات صحن علوی مدفون گردید.[36]
فرزند برومندش
آيت الله سید مرتضی حسینی فیروزآبادی در آخر ربیع الاول سال 1329 قمری در نجف اشرف متولد گردید. تحصیلات خود را درنزد آیات عظام نجف اشرف، همانند میرزا علی ایروانی و میرزا ابوالحسن مشكینی و سید ابوالحسن اصفهانی و شیخ محمدحسین غروی اصفهانی و شیخ محمد كاظم شیرازی به اتمام رسانید.

نیز مراحل عالی عرفانی و اخلاقی و مقامات معنوی را از محاضر آیات بزرگوار سید علی آقای قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی طی کرد.

نیز از مدرسان بزرگ و فقهای عظام نجف اشرف به شمار می آمد.
بیان زیبا و تعبیر رسایش و شیوه ی تدریس وی، به گونه ای بود كه در میان مشتاقان علم، محبوبیت ویژه ای داشت. صدها نفر از فرزانگان در مكتب علمی و اخلاقی وی تربیت و پرورش یافتند.
آيت الله فیروزآبادی در سال 1391 قمری به خاطر فشار حزب بعث به ایران مهاجرت کرد و در شهر مقدس قم رحل اقامت افكند.
شب ها در رواق پایین حرم مطهر حضرت معصومه، سلام الله علیها، اقامه ی جماعت می كرد.
وی با امام راحل، قدس سره، و انقلاب اسلامی، همگام و همراه بود. او، مورد احترام رهبر كبیر انقلاب اسلامی امام خمینی بودند.
آثار و تألیفات ارزشمندی از وی به یادگار مانده است كه عبارت است از:
1 ـ عنایة الاصول فی شرح كفایة الاصول، (6 جلد)
2 ـ فضائل الخمسة من الصحّاح الستّة و غیرها من الكتب المعتبرة. این كتاب شامل احادیث پنج تن آل عبا در مهم ترین كتب عامّه است، جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفته است.
3 ـ الفروع المهمة فی احكام الائمة (3 جلد). این کتاب ارزشمند به فارسی ترجمه شده است. تلخیص فارسی آن هم به چاپ رسیده است.
4 ـ خلاصة الجواهر

5 ـ منتخب المسائل

6 ـ السبعة من السلف من الصحاح الستّة و غیرها من الكتب المعتبرة عند اهل السنة و الجماعة. این کتاب به فارسی و اردو ترجمه شده است.

7 ـ حاشیه بر مكاسب

8 ـ حاشیه بر رسائل

9 ـ رساله ی عملیه فارسی

آيت الله سید مرتضی حسینی فیروزآبادی در 17 ذوالحجه 1410 قمری رحلت کرد. پیكرش با شكوهی خاص تشییع و در قبرستان باغ بهشت مقابل مزار شهدای علی بن جعفر، علیه السلام، قم به خاك سپرده شد.[37]

[1]. شرح حال و خدمات علمی و شاگردان فاضل اردکانی در مجموعه ی گلشن ابرار آمده است.

[2]. جهت آشنائی بیش تر از خدمات علمی میرزای شیرازی در سامرا وعلل هجرت ایشان، به گلشن ابرار، جلد اول مراجعه شود.

[3]. درباره ی انقلاب مشروطیت به کتاب های تاریخ پیدایش مشروطیت نوشته ی ادیب هروی خراسانی، رجال عصر مشروطیت نوشته ی ابوالحسن علوی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران نوشته مهدی ملک زاده، تاریخ سیاسی معاصر ایران نوشته ی سیّد جلال الدین مدنی و.... مراجعه شود.

[4]. شرح حال وي در منابع زيد آمده است: آثار الحجه، محمد شريف رازي، ج 1، ص 93؛ آيينه ی دانشوران، سيد عليرضا ريحان يزدي، ص 53؛ ريحانة الادب، ميرزا محمد علي مدرس تبريزي، ج 2، ص 24؛ ستارگان حرم، دفتر اول، ص 183.

[5]. آئينه ی دانشوران، ص 730.

[6]. مفاخر يزد، ج 2، ص 492.

[7]. گنجينه ی دانشمندان، ج 2، ص 75. آئینه ی دانشوران، ص 207. آثار الحجة، جلد 2، ص 38.

[8]. الاجازة الكبيرة، سيد شهاب الدين مرعشي نجفي، ص 43، گنجينه ی دانشمندان، ج 2، ص 369.

[9]. اختران فروزان ري و تهران، محمد شريف رازي، ص 177، دايرة المعارف تشیّع، ج 1، ص 117؛ ستارگان حرم، ج 9، ص 49.

[10]. تراجم الرجال، سيد احمد حسيني، ج 1،
ص 105.

[11]. همان، ص 143.

[12]. همان، ج 2، ص 396.

[13]. گنجينه ی دانشمندان، ج 4، ص 525؛ تربت پاكان قم، عبدالحسين جواهر كلام، ج 2، ص 1251.

[14]. .تربت پاکان قم، ج2، ص 1262؛ الاجازة الکبیرة، ص 127؛ ستارگان حرم، ج 20، ص 11.

[15]. نقباء البشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج1، ص 52؛ الاجازه الکبیر، ص 127؛ تربت پاکان قم،
ص 1263.

[16]. علماء معاصرين، شيخ محمد خياباني، ص 253.

[17]. گنجينه ی دانشمندان، ج 3، ص 314.

[18]. علماء معاصرين، ص 396، نقباء البشر،ج 2،
ص 559.

[19]. تربت پاكان قم، ج 3، ص 314؛ ستارگان حرم، ج 11، ص 31.

[20]. برای داشتنشرح تفصيلي زندگاني و خدمات علامه اميني، به: گلشن ابرار، ج 2 مراجعه شود.

[21]. مجله ی كيهان فرهنگي سال 11، ش 9و 10، ص 14 و 15؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، در هشت جلد، از آثار آن عالم جلیل القدر استت.

[22]. گلشن ابرار، ج 5، ص 471.

[23]. همان، ج 6، ص 223؛ ستارگان حرم، ج3، ص 101.

[24]. مشاهير مدفون در حرم رضوي، ابراهيم زنگنه، ص 167.

[25]. همان، ص 214.

[26]. در النجوم السرد بذکر علمای یزد، در صفحات متعدد اسامی برخی از شاگردان معظم له آمده است.

[27]. نجوم السرّد بذكر علماي يزد، ص 658.

[28]. ستارگان حرم، ج 5، ص 173.

[29]. احسن الوديعة، ج 2، ص 123 و 124.

[30]. ريحانة الادب، ج 2، ص 364.

[31]. معارف الرجال، ج 2، ص 388.

[32]. علماي بزرگ شيعه از كليني تا خميني، ص 357.

[33]. نجوم السرّد بذكر علماي يزد، ص 658.

[34]. مفاخر يزد ويژه ي عالمان ديني، ج 1، ص 223.

[35]. الذريعه، ج 5، ص 69.

[36]. شرح حال آيت الله سيد محمد حسين فيروزآبادي در منابع ذيل آمده است: النجوم المسرد، ص 201؛ تراجم الرجال، ج 1، ص 392؛ گنجينه ي دانشمندان، ج 5، ص 288 و ج 6 ص 123؛ معارف الرجال، ج 2، ص 388 و 9؛ احسن الوديعه، ج 2، ص 123 و 124؛ دائرة المعارف تشيع، ج 12، ص 414؛ ريحانه الادب، ج 2، ص 364، مفاخر يزد ويژه عالمان ديني، ج 1، ص 223؛ معجم المؤلفين، ج 11، ص 134؛ الذريعه، ج 5، ص 69، همان، ج 6، ص 149؛ همان، ج 15، ص 115؛ همان 20، ص 61 و 62. همان 22، ص 206؛ تاريخ علماي و معاصرين، ص 137 و 138؛ معجم رجال الفكر و الادب في النجف، ج 2،
ص 955؛ نجوم السرد بذكر علماي يزد، ج 2،
ص 658.

[37]. شرح حال آيت الله مرتضي حسيني فيروزآبادي در منابع ذيل آمده است: گنجينه ي دانشمندان، ج 2، ص 224؛ مفاخر يزد، ج 1، ص 535. نجوم السرد بذكر علماي يزد، ج 2، ص 660؛ ستارگان حرم،ج 5، ص 171.

http://nbo.ir/View/Learned/LearnedPropertiesSlide.aspx?LearnedID=456&LangID=1#panelBiography